Hilbrandt Boschma en het door hem gepubliceerde eerste vers van Gezang 190, waar Sluiters naam aan is verbonden. Langs een omweg ook nog via het ‘hijgend hert’, dat bekend is uit Psalm 42.

Bijna vier eeuwen na de geboorte van Willem Sluiter levert onderzoek naar hem en zijn werk nog voortdurend mooie resultaten op. Nu komt er meer zicht op het vaak genoemde Gezang 190 van hem uit een oude hervormde bundel en hoe vreemd dit is bewerkt. De speurtocht begon op de site Delpher. Via evangelist en anti-militarist Hilbrandt Boschma[1] (1869-1954), die het eerste vers verkoos vanwege zijn band met “onzen eigen gelderschen Achterhoek”. In het volgende verhaal is zijn geschiedenis verweven met dit lied, dat de rode draad vormt. Maar er zijn ook allerlei interessante zijpaden. In die wereld bleef Sluiters stem klinken.

Voorpagina’s van twee katholieke dagbladen, die ruim een eeuw geleden prominent over Sluiter berichtten.

De naam van Willem Sluiter mag voor altijd verbonden zijn met de Achterhoek, zijn werk is een paar eeuwen populair geweest op allerlei plaatsen in Nederland, niet alleen onder protestanten, leerde onderzoek. Katholieken kenden deze dichtende dominee eveneens. Zo berichtten ruim een eeuw geleden twee katholieke bladen over Sluiter.

Links de in de masterscriptie van Corrie H. Kleijnendorst voorop overgenomen titelpagina van Sluiters lofzang op Maria. Rechts de prent van een onbekende kunstenaar op titelblad van uitgave in 1681. 

Willem Sluiters lofzang op Maria blijkt na een paar eeuwen interessante stof te vormen voor wetenschappelijk onderzoek. Vorig jaar werd bekend dat een Amerikaanse cultuurhistorica zich in haar proefschrift uit 2009[1] verdiepte in de invloed van dit werk. Recent werd ontdekt dat Corrie H. Kleijnendorst Sluiter uitvoerig belichtte in haar masterscriptie[2] cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit in 2021. Ze ontleende niet alleen de titel Tot een heuglijk voorbeelt aan zijn gedicht, maar plaatste ook zijn titelpagina voorop.

Alle de werken. Een titel met deze woorden erin siert het verzameld werk van dichter Willem Sluiter. Om iedereen, ook wie niet zo’n begeerde bundel bezit, de kans te geven er kennis van te nemen, geeft dit informatiepunt het complete werk hier digitaal door, via scans die op internet zijn te vinden. Dankbaar gebruikmakend van alles wat de afgelopen jaren is gedigitaliseerd. Bundeling inclusief wat niet in het verzamelde werk is te vinden, zoals zijn Latijnse gedichten, met een vertaling.

Van Achterhoek tot Amsterdam; Willem Sluiter; 350 jaar gedrukt, gelezen en gezongen. Dit is de titel van de unieke expositie in de Vrije Universiteit Amsterdam, die tot en met eind februari 2024 s te bezichtigen. Het grote verhaal bij deze expositie is te lezen door te klikken op de volgende link: https://storymaps.arcgis.com/collections/b2d3992416ad49f3b21cdef32de14444?item=1, of op dit bericht. 

Omslag In ‘t bloemenhofke van Jacqueline van der Waals, waarin ze twee verzen van Sluiters leeuwerikslied opnam.

Willem Sluiter raakte met zijn leeuwerikslied ook dichteres Jacqueline van der Waals (1868-1922). Een zoekopdracht via de site Delpher bracht haar bloemlezing In ’t bloemenhofke uit 1921 aan het licht, waarin ze twee verzen opnam van Op het zingen van den leeuwrik. In artikelen bij haar gedichten en andere verhalen over haar is over deze bloemlezing geen woord te lezen.

Werk van Willem Sluiter werd halverwege de 19e eeuw ter lering gepresenteerd voor huiselijke omstandigheden. Dit deed J.J.A. Goeverneur (1809-1889), een Nederlandse letterkundige, dichter, (kinderboeken)schrijver en vertaler. Zijn lezers waardeerden dit enorm.

Werk van Willem Sluiter werd halverwege de 19e eeuw ter lering gepresenteerd voor huiselijke omstandigheden. Dit deed J.J.A. Goeverneur (1809-1889), een Nederlandse letterkundige, dichter, (kinderboeken)schrijver en vertaler. Zijn lezers waardeerden dit enorm.

De herwaardering voor dichter Willem Sluiter, midden vorige eeuw, leverde de typering ‘de kleine leeuwerik’ op. Dit is te danken aan dr. Klaas Heeroma (1909-1972), de eerste hoogleraar Nedersaksische taal- en letterkunde en als dichter bekend onder de naam Muus Jacobse. Zijn inaugurele rede in Groningen werpt meer licht op dit beeld.

Couplet lofdicht Magnus Umbgrove bij Sluiters eerste bundel, met geliefd anagram.

Willem Sluiter was dol op anagrammen, letterkeer. Dit was meer dan spel voor hem (klik hier voor het artikel op deze site). Verdere bestudering van de bundel Psalmen, Lof-Sangen, ende Geestelike Liedekenswerpt een nieuw licht op zijn geliefdste anagram, waarmee hij ook ondertekende: Heer, sus lust my u will (sus betekent hierin aldus, of zo). Hij had het te danken aan zijn vriend en collega-dominee Magnus Umbgrove, is lang gedacht en geschreven (ook door mij), in navolging van C. Blokland. Die schreef in zijn proefschrift: “(…) het lijkt me wel aannemelijk, dat Umbgrove er de ‘vinder’ van is.” Achteraf rijst de vraag wat op dit punt klopt.

De receptie van Sluiter onder bevindelijk gereformeerden en daarbuiten

Dr. Jan van de Kamp, docent kerkgeschiedenis aan het Hersteld Hervormd Seminarie, gevestigd aan de Vrije Universiteit Amsterdam, tijdens zijn lezing bij de opening van de expositie over Willem Sluiter en zijn werk in de Vrije Universiteit. Foto's: Henk Oltvoort. 

door dr. Jan van de Kamp

(Ingekorte versie lezing op 1 december 2023 bij opening expositie over Willem Sluiter in Vrije Universiteit Amsterdam)