Sluiter en streektaal: interessant voor onderzoek

Willem Sluiter en streektaal. Dit is een boeiend onderwerp voor onderzoek. Deze dichter en dominee, wiens werk enkele eeuwen zeer populair was, tot in Zuid-Afrika en Noord-Amerika, schreef zelf in het algemeen Nederlands, maar soms ontsnapte hem een Achterhoeks woord.

Hoe gingen in Sluiters tijd, hij werd geboren in 1627 en is in 1673 overleden, predikanten om met de streektaal? is één van de belangrijke vragen voor verder onderzoek. Waarom koos Sluiter, die om beter door te dringen in het hart van de mensen, gedichten en liederen gebruikte, die ze veel beter konden onthouden dan een preek, voor het Nederlands? Dit is een andere vraag hierbij.

Zes dialectismen

Taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma (1909-1972); ook bekend als dichter, onder de naam Muus Jacobse en de eerste hoogleraar Nedersaksische taal- en letterkunde, heeft al eens iets aangereikt over dit onderwerp. Hij leverde eveneens een belangrijke bijdrage aan herwaardering voor Sluiters werk. Onder de titel Zes worden van Willem Sluiter schreef Heeroma in Driemaandelijkse Bladen in 1953 een artikel over Sluiters dialectismen. De zes woorden zijn gezeet: zitplaats, geplaar: geplas, luchte: lantaarn, klasse: klis, boomsije: bombazijnen en deel: dorsvloer.

In F.C. Kok’s editie van Willem Sluiters Buiten-Leven uit 1958 werd dit aangestipt en zijn er nog een paar woorden aan toegevoegd uit Buiten-leven: gespreek, swaerde, vloer, disch en (misschien) nekken. Als woorden met een ‘gewestelijke kleur’ werden hierin tevens genoemd: roode, kreit en (misschien) ongestuim (zie https://www.dbnl.org/tekst/slui006buit02_01/slui006buit02_01_0015.php).

Sluiter zal als kind en tiener in Neede vrijwel zeker de taal van zijn streek hebben gesproken. Hoewel, afgezien van al zijn gedichten en liederen, niet bekend is wat de omgangstaal was in zijn contacten met gemeenteleden in Eibergen in de periode 1653-1653, mag worden aangenomen dat dit vaak de streektaal is geweest. Dat was geen schrijftaal. Zou hij er dat van gemaakt hebben, dan had hij nooit zo’n groot publiek bereikt. Streekgenoten heeft dit er niet van weerhouden vele generaties in de Sluiterboeken te lezen, grote delen hiervan uit het hoofd voor te dragen en zijn liederen te zingen.

Analfabetisme overwonnen

Het Nederlands van Sluiter heeft voor de Achterhoek zo een positieve invloed gehad op de geletterdheid. Schrijver en dichter Hans Werkman vertelde hierover in een lezing bij de onthulling van de plaquette van Willem Sluiter in de Grote Kerk n Zwolle in 2013(zie https://willemsluiter.nl/archief/7-lezing): Werkman merkte hierin op: “Lang niet iedereen kon in die tijd lezen. De wijde verbreiding van Sluiters zangboek had tot gevolg dat meer mensen die kunst wilden leren. Professor Entjes [opvolger van Heeroma] heeft gesteld dat daardoor het analfabetisme in de Achterhoek eerder overwonnen was dan in andere streken waar dialect werd gesproken. Men denkt zelfs dat dank zij Sluiter tot in de twintigste eeuw in Achterhoekse gezinnen meer leeslust werd aangetroffen dan in andere plattelandsgebieden in Nederland.”