Het borstbeeld van Willem Sluiter in de eindfase. Beeldhouwer Anton ter Braak is hier druk met het patineren.

Hans Keuper onthult op dinsdag 22 maart naast de Grote Kerk in Neede het door beeldhouwer Anton ter Braak vervaardigde borstbeeld van Willem Sluiter. Deze dichter werd op de eerste lentedag van 1627 in een huis (nu Nieuwstraat 15) tegenover deze kerk geboren. Een herinnering hier aan hem ontbrak. Een klein comité verwierf in korte tijd ruim steun voor een passend kunstwerk. Keuper won vorig jaar als eerste de Willem Sluiter Prijs. Hij is bekend als oprichter van de Band Boh Foi Toch.

Sluiters werk, waarin de geest van de Moderne Devotie doorklinkt, was enkele eeuwen zeer populair. Zijn vader en grootvader hadden in Neede een bierbrouwerij en graanhandel. In zijn periode als dominee in het naburige Eibergen, van 1653 tot 1673, ontwikkelde Willem Sluiter zich als dichter. Hij hief een lofzang aan op het eenvoudige plattelandsleven en zijn bekende dichtregels over dees' achter-hoek zijn vaak in verband gebracht met de streeknaam Achterhoek.

Leeuwerikschool

De Leeuwerikschool uit Neede, een streekschool voor speciaal onderwijs, vervult 22 maart een hoofdrol. Gelijktijdig met de onthulling van het kunstwerk, om half twee ’s middags, mogen leerlingen van deze school het doek wegtrekken van het informatiebord dat ervoor staat. Hierop prijken naast Sluiters regels “Waer iemant duisent vreugden soek,/ Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek” dichtregels van de Needse predikant Everhardus Beckink. Bij Sluiters Buiten-Leven dichtte hij: “Ik ben ’t met Sluiter eens, ‘k ben wel te vrede:/ Ik schep mijn adem graeg in d’ open lught te Nede.”

De aansluitende bijeenkomst voor genodigden in de kerk is wereldwijd te volgen via een livestream, met een link op de informatiesite willemsluiter.preview.ideemedia.cloud. De schoolkinderen komen in het kerkgebouw direct opnieuw in de schijnwerpers. Dat hun school nauw werd betrokken bij dit lentefeest heeft te maken met feit dat de dichter ook wel waarderend ‘de kleine leeuwerik’ werd genoemd. Naar de in de Achterhoek vrijwel verdwenen zangvogel, die jubelend opstijgt naar de hemel. Samen met de zangeres Ellen Tackenkamp zingen de kinderen een nieuw leeuweriklied. Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst schreef de tekst bij een melodie van saxofonist Bennie Waanders, die het gedicht ook op muziek zette.

Duizend leeuweriken

Naast muziek van Ellen Tackenkamp en Bennie Waanders en een reactie van Hans Keuper op Sluiter en het kunstwerk kan via de bijeenkomst in de kerk ook worden genoten van een korte lezing van Sander Grootendorst. Duizend leeuweriken, koos hij hiervoor als titel. Hij bezong deze vogel ook al eens in een gedicht, dat hij schreef voor de onthulling van een plaquette in 2013 in de Grote of Sint Michaelskerk in Zwolle, waar Sluiter is begraven in 1673. Sinds 2018 hangt dit gedicht bovenin de natuurobservatiepost op de Needse Berg.

Onder leiding van Grootendorst gaan leerlingen van de Leeuwerikschool ook werken aan dichtregels, in het kader van het culturele project van de school bij het kunstwerk. Samen met kunstenaar Anton ter Braak boetseerden ze onder andere een leeuwerik, die net als het borstbeeld in brons wordt gegoten. Dit en ander creatief werk van de kinderen wordt geëxposeerd in de kerk. Zaterdag 26 maart kan iedereen het hier tussen 14 en 17 uur bewonderen. En dan uiteraard ook buiten de kerk genieten van het borstbeeld, dat hier op een sokkel komt te staan van Bentheimer zandsteen. Hiermee wordt verwezen naar de eeuwenoude waterputten en doopvonten, die ook van dit materiaal werden gemaakt. Het komt ook als bouwmateriaal nog op veel plaatsen in de omgeving voor.

Aankondiging in Nieuws uit Berkelland. 

Het borstbeeld van de dichter Willem Sluiter is 28 januari 2021 gegoten in brons. Felicitaties en applaus klonken op in het Noordijkerveld bij het atelier van beeldhouwer Anton ter Braak, die deze spannende klus samen met zoon Pim klaarde. Over het resultaat waren de aanwezigen zeer tevreden. Op de eerste lentedag, 22 maart, wordt dit kunstwerk onthuld bij de Grote Kerk in Neede, tegenover de plek waar Sluiter op die datum in het jaar 1627 werd geboren. Zijn dichtregels en liederen waren enkele eeuwen zeer populair. Zijn werk is vele malen herdrukt. Na bijna vier eeuwen komt nu in Neede met het borstbeeld een herinnering tot stand. Het komt te staan op een sokkel van Bentheimer zandsteen, aan de Nieuwstraatzijde van de kerk. Ondertussen wordt ook hard gewerkt aan culturele projecten hierbij op de Leeuwerikschool in Neede. Leerlingen van deze school voor speciaal onderwijs krijgen een hoofdrol bij de onthulling. Sluiter werd ook wel eens de ‘kleine leeuwerik’ genoemd.

Beeldhouwer Anton ter Braak heeft zich in Nordhorn bij Natursteinwerk Monser  (https://www.monser.de/) goed laten informeren over Bentheimer zandsteen. Hij werkt aan het borstbeeld van de dichter Willem Sluiter (1627-1673), dat op 22 maart wordt onthuld bij de Grote Kerk in Neede, tegenover Sluiters geboorteplek. Dit kunstwerk komt te staan op een sokkel van deze natuursteen. Zandsteen vervult hier een symboolfunctie, verwijst naar een geschiedenis van eeuwen, vernieuwt de band tussen Nederland en Bentheim en verbindt op poëtische wijze ook de Achterhoek met Münsterland. Bentheimer zandsteen is niet alleen eeuwen lang gebruikt als bouwmateriaal, ook in onze streek, maar ook voor doopvonten en waterputten – bronnen van leven. Nergens anders dan in de gemeente Berkelland staan zoveel putten met een zeer oud jaartal erop, drie zelfs al van voor Sluiters geboorte. Twee in Gelselaar uit de 16e eeuw: de oudste voor boerderij Stokkink met het jaartal 1575. En voor Huize de Kamp in Neede staat een Bentheimer put waarop het jaartal 1609 prijkt. De vierde in deze rij staat in Rekken en draagt het jaartal 1697. Opmerkelijk genoeg komt het zandstenen doopvont in de oude Mattheüskerk van Eibergen, dat van voor Sluiters komst als dominee naar deze kerk in 1653 tot 1971 onder een vloer verborgen was, niet uit Bentheim. Het is gehouwen uit het zuidelijker gelegen Baumberger zandsteen, bij Havixbeck. Net als beelden in Needse kerk. Enkele jaren voor Sluiters geboorte werden uit de kerk in Neede bijzondere beelden verwijderd. Na een ingrijpende restauratie schitteren ze sinds 2016 achter glas in het voorportaal, onder de kerktoren van de Grote Kerk. Havixbeck doet direct ook denken aan poëzie. De grote Duitse dichter en schrijver Annette von Droste-Hülshoff (1797-1848) werd er geboren, in Burg Hülshoff, dat als museum nu aan haar is gewijd. Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst stond vorig jaar bij het populaire poëziefestival in Gelselaar al eens stil bij de verhouding van haar werk tot dat van de Achterhoekse dichter en tijdgenoot A.C.W. Staring. Op 22 maart wil in Neede bij het borstbeeld van Sluiter in Neede opnieuw over de grens blikken. Voor meer informatie zie: https://willemsluiter.preview.ideemedia.cloud/.

Willem Sluiter (1627-1673) dichtte ook een lofzang op Maria. Met zijn ‘Lof der Heilige Maagt Maria’ keerde hij zich in 1669 tegen de aantijging dat protestanten haar niet zouden eren. Juist nu ik een verhaal voor maart volgend jaar over Sluiter en het rampjaar 1672 heb afgerond, waarin ik dit gedicht noem, ontving ik een interessante tip. Voormalig stadsdichter Alet Roukes uit Zwolle wees me erop dat Sluiter een exemplaar van zijn lofzang met een apart gedicht toezond aan de Zwolse kunstenares Gesina Ter Borch (1633-1690), dochter en leerling van Gerard ter Borch. Sluiter riep haar hierin op Maria (“Niet op een vreemde Roomsche wijs”) te schilderen. Of dit iets heeft opgeleverd, kon ik niet achterhalen, maar wel is via het Rijksprentenkabinet uit 1659 van haar hand al haar ‘Heilige Maagd met het Kind’ te zien (1^e illustratie bij dit bericht). Sluiters begeleidende regels werden rond 1887 ontdekt door mr. J.I. van Doorninck, die ze publiceerde in Versl. En Meded. Overijss. Regt en Gesch. Interessant is ook een artikel uit het Overijsselsch Dagblad van 8 augustus 1931 over Mariaverering in Overijssel, waarin Sluiter prominent werd vermeld.

Hans Keuper werd tot tranen toe geroerd door cadeau van fan bij het winnen van de Willem Sluiter prijs: een 334 jaar oud boek van Achterhoek-boegbeeld Willem Sluiter. Zie verhaal met filmpje hierover van De Gelderlander door te klikken op dit bericht.

Leerlingen van de Leeuwerikschool in Neede boetseren onder leiding van beeldhouwer Anton ter Braak een leeuwerik in was. Deze wordt net als het borstbeeld, dat deze kunstenaar vervaardigt van de in Neede geboren dichter Willem Sluiter (1627-1673), in brons gegoten. Bij de onthulling van het beeld op 22 maart is de vogel te zien op een expositie in de Grote Kerk van Neede.

Naast de kerk, aan de Nieuwstraatzijde, komt het borstbeeld te staan. De leeuwerikschool, een streekschool voor speciaal onderwijs, krijgt bij de feestelijke onthulling een hoofdrol. Dit heeft te maken met Sluiters leeuweriklied. De tegenover de Needse kerk geboren dichter werd ook wel ‘de kleine leeuwerik’ genoemd. Naar de in de Achterhoek vrijwel verdwenen zangvogel, die jubelend opstijgt naar de hemel.

Zangeres Ellen Tackenkamp bereidt zich ondertussen voor op het samen met leerlingen op deze eerste lentedag in Neede zingen van een nieuw leeuweriklied. Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst schreef bij een melodie van saxofonist Bennie Waanders de tekst. Waanders zette dit gedicht op muziek. Dit drietal treedt 22 maart, Sluiters geboortedag, ook op in de kerk. Via een livestream is hier straks wereldwijd van mee te genieten.

Het boetseren van een leeuwerik, zang en muziek zijn onderdeel van een cultureel project op deze school bij het beeld, dat herinnert aan Sluiter. Ook poëzie krijgt hierbij aandacht. Sander Grootendorst gaat samen met leerlingen werken aan dichtregels. Het resultaat zal eveneens te bewonderen zijn in de kerk. Die is op zaterdag 26 maart voor iedereen open, van 14 tot 17 uur.

Dat een Nederlandse hoogleraar in 1875 één van zijn brieven uit Zuid-Amerika voor een Nederlandse krant begon met het uitvoerig citeren van dichtregels van Willem Sluiter (1627-1673), bevestigt hoe populair het werk van deze dichter is geweest. Prof.dr. H. Weyenbergh schreef als ‘een Nederlander in den vreemde’ enige jaren deze brieven. Het ‘Nieuws van den dag; kleine courant’ publiceerde ze. De hoogleraar riep met deze serie ook de toorn over zich af van dagblad De Tijd. Dat hekelde de afkeer die het hierin beluisterde van de katholieke kerk, maar had geen betrekking op de dichtregels. Interessant is dat de reactie van de krant ook informeert over de bezigheden van de briefschrijver uit Cordova. Weyenbergh ontleende de dichtregels aan Sluiters lange gedicht Buiten-Leven (1516 regels), waaruit hij los enkele verzen citeerde. Hiermee wilde hij weergeven in welke stemming hij er zijn studie voortzette. Dat kon kennelijk niet beter dan met woorden van een dominee van het ‘landelijke’ Eibergen, die zo wereldwijd weerklank vonden. Elders las ik dat de jong (42 jaar) overleden geleerde ook hielp bij het bevorderen dat er een Spinoza-beeld in Den Haag kwam, dat in 1880 is onthuld. Kennelijk kon hij uit de voeten met zowek Sluiter als Spinoza.

Juist nu hard gewerkt is en wordt aan een kunstwerk van Willem Sluiter in Neede, waar hij in 1627 is geboren tegenover de Grote Kerk, krijgt de dichter ook landelijk steeds meer aandacht. Gea Touw van café-restaurant De Viersprong in Markelo maakte me er op attent dat op 22 december zelfs in het bekende tv-programma Per Seconde Wijzer zijn bekende regels over dee’s achter-hoek werden voorgedragen, door presentator Erik Dijkstra. Misschien is dit nog wel een nevenvrucht van het voorwerk van de drie jaar geleden overleden streekhistoricus Bennie te Vaarwerk. Het borstbeeld van Willem Sluiter wordt vervaardigd door de beeldhouwer Anton ter Braak, die zijn atelier heeft in het Noordijkerveld. Daar zag ik met Dinant Rohaan (links) en Mans Koster (midden) enige tijd terug hoe ver hij toen al was gevorderd.

Leerlingen van de Leeuwerikschool in Neede, een streekschool voor speciaal onderwijs, kunnen de komende maanden op feestelijke wijze deelnemen aan culturele projecten. Dit is te danken aan het kunstwerk dat in deze plaats verrijst ter herinnering aan de hier geboren dichter Willem Sluiter (1627-1673). Hij werd ook wel de ‘kleine leeuwerik’ genoemd, naar de in deze omgeving vrijwel verdwenen vogel, die jubelend opstijgt naar de hemel.

Het door Anton ter Braak te vervaardigen borstbeeld wordt onthuld op 22 maart, Sluiters geboortedag en het begin van de lente. Het beeld op een sokkel van Bentheimer zandsteen komt te staan aan Nieuwstraatzijde van de Grote Kerk in Neede, tegenover zijn geboorteplek.

Enthousiast

Sluiters leeuweriklied bracht de initiatiefnemers voor het kunstwerk op het idee de Leeuwerikschool op en rond die voor de streek belangrijke dag een hoofdrol te geven. Om hiermee aandacht te vestigen op deze school voor zeer moeilijk lerende kinderen en een interessant aspect van de dichter. Het schoolteam reageerde enthousiast. Net als beeldhouwer Anton ter Braak (die heeft gewerkt op deze school), de uit Neede afkomstige saxofonist Bennie Waanders en dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst uit Zutphen. Zij verlenen er medewerking aan.

Dit kunstzinnige drietal heeft inmiddels met het schoolteam en het comité voor het kunstwerk van Sluiter overleg gehad. Afgesproken is het programma uit te laten monden in een feestelijke week met zang, muziek, poëzie en een expositie in de kerk. Uiteraard komt de leeuwerik hierin centraal te staan.

Toren Needse Berg

Naar het voorkomen van de leeuwerik in het werk van Willem Sluiter wordt in Neede ook verwezen bovenin de natuurobservatietoren op de Needse Berg. Daar hangt sinds 2018 een modern leeuwerikgedicht van Sander Grootendorst. Hij liet zich inspireren door Sluiters lied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’ en verwerkte er ook vier regels in van hem.

Sluiters werk was enkele eeuwen zeer populair en is vaak herdrukt. Aan de hand van zijn lied over de leeuwerik kreeg hij drie eeuwen na zijn aantreden als dominee in Eibergen, in 1953, ook herwaardering als dichter. Van taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma (als dichter bekend onder de naam Muus Jacobse). Hij wees erop hoe Sluiter zich hierin tekende “in zijn vreugde over de vrije natuur, zijn zangdrift en zijn hemelverlangen”.

Hans Keuper heeft als eerste de Willem Sluiter Prijs gewonnen. Juryvoorzitter Diana Abbink maakte dit zaterdag 18 september 2021 in de Oude Mattheuskerk in Eibergen bekend. Zij noemde hem “een boegbeeld voor de Achterhoekse taal en cultuur”.  Keuper ontving uit haar handen de prijs, die bestaat uit 5000 euro en een door de beeldhouwer Anton ter Braak vervaardigde penning.

De prijs is bedoeld voor een persoon, personen, vereniging, stichting, organisatie of bedrijf die de Achterhoek op een positieve manier voor het voetlicht heeft/hebben gebracht. Keuper was één van de tien genomineerden hiervoor. In 1990 richtte hij de band Boh Foi Toch op die landelijk bekend werd. Daarnaast organiseert hij samen met zijn vrouw Rita de Achterhoek Spektakel Toer en helpt hij bij het organiseren van andere regionale evenementen.

Naast 5000 euro ontvangt de winnaar van de Willem Sluiter Prijs een door beeldhouwer Anton ter Braak vervaardigde penning waarop een beeld van het Achterhoekse landschap en een beeltenis van de dichter Willem Sluiter zijn te zien. Als randschrift zijn de bekende ‘achter-hoek’-regels gegraveerd. Voor meer informatie zie de site www.willemsluiterprijs.nl.