Naast Willem Sluiters bekende dichtregels over dees’ achter-hoek klinkt deze zomer hoog boven deze streek veelstemmig zijn leeuwerikslied. Een koor en een solist zingen het, op luit en orgel is de melodie te horen, in het Achterhoeks werd het vertaald en voorgedragen bij een oecumenische viering, bovenin de uitkijktoren op de Needse Berg hangt sinds kort een modern gedicht als verwijzing en nu heeft nog een andere hedendaagse dichter zich er door laten inspireren.

‘Op het zingen van den Leeuw’rik’ van dominee en dichter Willem Sluiter (1627-1673) werd al vroeg in het programma opgenomen voor de opening van de open monumentendagen in de gemeente Berkelland op vrijdag 7 september (aanvang 14.30 uur) in de Oude Mattheuskerk in Eibergen. Andere hoogtepunten voor deze middag zijn een lezing van prof.dr. Dolly Verhoeven (hoogleraar Gelderse geschiedenis in Nijmegen) over ‘Na Sluiter: beeldvorming en verbeelding van de Achterhoek’, de presentatie van het boek ‘Van achter-hoek tot Achterhoek’ van de historische kringen Eibergen en Neede en de opening van een Sluiterexpositie in Museum de Scheper in Eibergen.

De kleine leeuwerik

De kleine leeuwerik, die jubelend van de aarde opstijgt naar de hemel, wordt gezien als symbolisch voor Sluiters dichterschap. Nieuw is dit gegeven niet. Het sprong er al uit bij de Sluiterherdenking in 1953, zijn biograaf stelde het vast in 1965 in een proefschrift en het vormde de ondertitel in 2007 van een boek over Sluiter. De projectgroep Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek gaf daarom dit aspect ook aandacht bij de opening van de monumentendagen in Berkelland. Gert Oosterom uit Gouderak, die nog dagelijks Sluiterliederen zingt, brengt op 7 september in Eibergen twee coupletten ten gehore van het leeuwerikslied. In de kerk waaraan Sluiter tussen 1653 en 1673 was verbonden. Willem Mook uit Haarlem begeleidt hem daarbij op de luit en licht toe hoe belangrijk dit muziekinstrument was in Sluiters tijd. Ad Krijger uit Eibergen speelt vooraf de melodie al op het orgel.

Spontaan sloten anderen dit jaar aan met initiatieven die het leeuwerikslied nog luider laten klinken. De VVV Neede hing als eerbetoon aan de in Neede geboren dichter op het hoogste punt in de omgeving, in een pas geopende natuurobservatiepost, een modern gedicht op van Sander Grootendorst. Hij verwerkte ook regels uit Sluiters lied. Bij boerderijmuseum De Lebbenbrugge in Borculo zingt op zaterdag 8 september het koor Musica Vocale uit Eefde, onder leiding van Els Dijkerman, enkele coupletten van Sluiters leeuwerikslied (in een vrij toegankelijk festijn dat twee keer wordt uitgevoerd, vanaf 13.30 en vanaf 15.00 uur). Op initiatief van de studiegroep Hendrik Willem Heuvel, genoemd naar de Achterhoekse schrijver in wie Sluiter poëzie wekte en die een eeuw geleden over hem publiceerde.

Uiteindelijk inspireerde dit jaar het lied van Sluiter ook de in Zoetermeer wonende dichter Aad Eerland, die zich een ‘postume zielsverwant’ van Heuvel noemt. Eerland schreef zeer recent het gedicht ‘Sluiters leeuwerikslied’ en draagt dat zelf voor bij het festijn op De Lebbenbrugge. Hij verbindt in dat gedicht Heuvel opnieuw met Sluiter en onderstreept dat de leeuwerik aards en hemels tegelijk is.

‘Onvergankelijke zin’

Met de Achterhoek en als belangrijkste Berkeldichter blijft Sluiter echter ook in beeld. Zanger en schrijver/dichter Arjen van Gijssel uit Ruurlo zingt op 7 september in Eibergen zijn lied ‘De Berkel in de Achterhoek’. Zijn slotregels luiden: Ik prevel uit dat oude boek/ die onvergankelijke zin:

 “Waer iemant duisend vreugden soek,

Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek.”

Illustratiie: Prent van een onbekende kunstenaar op het titelblad van Vreugt- en liefde-sangen van Willem Sluiter.

 Met leeuweriksgedicht Sander Grootendorst in uitkijktoren op Needse Berg, Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek in tv-reportage en op radio bij Omroep Gelderland, op woensdag 8 augustus 2018. Klik hier voor link bericht radioreportage. 

Bij het weer samenbrengen van het werk van twee grote Achterhoekers passen jubelklanken. Dichter en dominee Willem Sluiter en de schrijver Hendrik Willem Heuvel worden daarom op zaterdag 8 september in Borculo ook bezongen in een klein maar fijn cultureel festijn bij boerderijmuseum De Lebbenbrugge. Hier klinken die middag met hen verbonden liederen, heeft een presentatie over hen plaats en wordt de Sluiterbundel uit de nalatenschap van Heuvel officieel overgedragen aan dit museum.

De feestelijkheden rond Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek brachten de studiegroep Hendrik Willem Heuvel op het idee een cultureel evenement te organiseren in nauwe samenwerking met de Meester H.W. Heuvelstichting, die het boerderijmuseum onder haar hoede heeft. Daar de open monumentendagen dit jaar in de gemeente Berkelland ook in dit teken staan, is hier aansluiting bij gezocht.

Leeuwerik en zwaluw

Een belangrijke rol op 8 september in Borculo heeft het koor Musica Vocale uit Eefde. Dat zingt onder leiding van Els Dijkerman bij deze gelegenheid liederen van Sluiter en ook een belangrijk lied uit het leven van Heuvel. Een hoogtepunt vormt het Sluiterlied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’, dat deze zomer volop aandacht krijgt. Een gedicht bovenin de uitkijktoren op de Needse Berg verwijst er binnenkort naar. Bij de opening van de open monumentendagen in Berkelland, op vrijdag 7 september in Eibergen, is het op verschillende manieren te beluisteren.

Met een lied over een andere vogel richt Musica Vocale bij De Lebbenbrugge zich op Heuvel. Het koor zingt ‘Als de zwaluw ons verlaat’, waarmee Heuvel eens afscheid nam van zijn jeugdliefde. Later leerde hij het als gedicht aan kinderen in Gelselaar, waar hij schoolhoofd was voordat hij naar Borculo vertrok.

Presentatie Ben Wagenvoort

Ben Wagenvoort uit Eefde vertelt bij De Lebbenbrugge over Sluiter en Heuvel en wat hen verbindt. Hij is lid van de naar Heuvel genoemde studiegroep, die er de laatste jaren steeds meer van is doordrongen hoe poëtisch Heuvel was ingesteld. Over dit thema verzorgt hij ook vaker lezingen.

Heuvel schreef een eeuw geleden een boek over Sluiter. Een oude Sluiterbundel wekte poëzie in de jonge Heuvel. In zijn klassieker ‘Oud-Achterhoeksch Boerenleven’ wijdde hij daar een hoofdstuk aan. Bezitter van die gedichtenbundel was Heuvels overgrootvader Hendrik Koelman. Recent is deze bundel herontdekt. Besloten is dit Sluiterboek over te dragen aan het Borculose museum waar zo nauw de naam van Heuvel mee is verbonden en waar ook zijn bureau een plek heeft gekregen.

Ben Wagenvoort en het koor Musica Vocale verzorgen op deze zaterdagmiddag twee keer een presentatie. De eerste presentatie, waarbij ook de overdracht plaats heeft van de oude Sluiterbundel, begint om half twee (13.30 uur). De tweede om 15:00 uur. Mocht er nog belangstelling zijn voor een derde presentatie dan zal deze zonder koorzang plaatsvinden.

Illustratie: Het portret van Hendrik Willem Heuvel met een prent van Jan Luyken die in veel Sluiterbundels prijkt, twee verschillende omslagen van Heuvels boek over Sluiter en een pagina met de naam van Heuvels overgrootvader uit de Sluiterbundel die officieel wordt overgedragen aan museum De Lebbenbrugge.

De dichter Willem Sluiter (1627-1673) krijgt met poëzie op het hoogste punt in zijn geboorteplaats Neede een passend eerbetoon. Een modern leeuwerik-gedicht van Sander Grootendorst uit Zutphen prijkt binnenkort voor dit doel bovenin de uitkijktoren op de Needse Berg. Het is tevens een roep om de terugkeer van deze bedreigde vogel, die ook hier eens jubelend opsteeg. De VVV Neede voorziet zo de in mei geopende natuurobservatiepost van een extra attractie.

Directe aanleiding voor het nu laten aanbrengen van een gedicht in de uitkijktoren in Neede is het project Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek. Sluiter publiceerde in 1668 in een lang gedicht zijn bekendste regels: Waer iemant duisent vreugden soek,/Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek. Sluiters werk, waarin de geest van de Moderne Devotie doorklinkt, was een paar eeuwen zeer populair. Hij hief een lofzang aan op het eenvoudige buitenleven.

Natuurkenner Grootendorst

Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst schreef zijn gedicht ‘Luister Sluiter Leeuwerik’ vijf jaar geleden. Hij droeg het in 2013 voor in de Grote Sint Michaëlskerk in Zwolle. Bij de onthulling van een plaquette ter herinnering aan Willem Sluiter, die hier is begraven.

Sluiter dichtte het lied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’. Aan de hand hiervan kreeg hij drie eeuwen na zijn aantreden als dominee in Eibergen, in 1953, ook herwaardering als dichter. Van taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma (1909-1972; ook bekend als dichter, onder de naam Muus Jacobse). Hij wees erop hoe Sluiter zich hierin tekende “in zijn vreugde over de vrije natuur, zijn zangdrift en zijn hemelverlangen”. Grootendorst liet zich ook inspireren door Sluiters lied en nam er vier regels uit over. Zijn slotregels luiden:

Kijk, en luister: dat is hem toch?

Hoor hem zingen, zie hem zweven

boven Sluiters Buyten-Leven.

De leeuwerik: hij is er nog.

Drijvende kracht achter het aanbrengen van Grootendorsts poëtische verwijzing was VVV-voorzitter en vogelliefhebber Mans Koster. Hij zag na zijn komst in de jaren zestig naar Neede op de Needse Berg vaak nog leeuweriken jubelend opstijgen. En Koster hoopt net als Grootendorst dat de leeuwerik weer terugkeert boven de velden van de Achterhoek.

Het gedicht van Grootendorst hangt vanaf woensdag 8 augustus (dan wordt het onthuld) met een korte toelichting in witte letters op een groen paneel en met een portret van Sluiter tegenover de hoogste tredes van de Needse uitkijkoren. Op een in het oog springende plek. Wie het hoogste punt van Neede bereikt, krijgt oude en nieuw leeuwerik-poëzie cadeau.

Dichtregels van Sluiter over Neede zijn niet bekend. Wel is er een lofdicht met de plaatsnaam bij Sluiters Buiten-leven van Everhardus Beckink, die hier van 1667 tot 1670 predikant was:

Ik ben ’t met Sluiter eens, ‘k ben wel te vrede:

Ik schep mijn adem graeg in d’ open lught te Nede.