Dat een Nederlandse hoogleraar in 1875 één van zijn brieven uit Zuid-Amerika voor een Nederlandse krant begon met het uitvoerig citeren van dichtregels van Willem Sluiter (1627-1673), bevestigt hoe populair het werk van deze dichter is geweest. Prof.dr. H. Weyenbergh schreef als ‘een Nederlander in den vreemde’ enige jaren deze brieven. Het ‘Nieuws van den dag; kleine courant’ publiceerde ze. De hoogleraar riep met deze serie ook de toorn over zich af van dagblad De Tijd. Dat hekelde de afkeer die het hierin beluisterde van de katholieke kerk, maar had geen betrekking op de dichtregels. Interessant is dat de reactie van de krant ook informeert over de bezigheden van de briefschrijver uit Cordova. Weyenbergh ontleende de dichtregels aan Sluiters lange gedicht Buiten-Leven (1516 regels), waaruit hij los enkele verzen citeerde. Hiermee wilde hij weergeven in welke stemming hij er zijn studie voortzette. Dat kon kennelijk niet beter dan met woorden van een dominee van het ‘landelijke’ Eibergen, die zo wereldwijd weerklank vonden. Elders las ik dat de jong (42 jaar) overleden geleerde ook hielp bij het bevorderen dat er een Spinoza-beeld in Den Haag kwam, dat in 1880 is onthuld. Kennelijk kon hij uit de voeten met zowek Sluiter als Spinoza.

Juist nu hard gewerkt is en wordt aan een kunstwerk van Willem Sluiter in Neede, waar hij in 1627 is geboren tegenover de Grote Kerk, krijgt de dichter ook landelijk steeds meer aandacht. Gea Touw van café-restaurant De Viersprong in Markelo maakte me er op attent dat op 22 december zelfs in het bekende tv-programma Per Seconde Wijzer zijn bekende regels over dee’s achter-hoek werden voorgedragen, door presentator Erik Dijkstra. Misschien is dit nog wel een nevenvrucht van het voorwerk van de drie jaar geleden overleden streekhistoricus Bennie te Vaarwerk. Het borstbeeld van Willem Sluiter wordt vervaardigd door de beeldhouwer Anton ter Braak, die zijn atelier heeft in het Noordijkerveld. Daar zag ik met Dinant Rohaan (links) en Mans Koster (midden) enige tijd terug hoe ver hij toen al was gevorderd.

Leerlingen van de Leeuwerikschool in Neede, een streekschool voor speciaal onderwijs, kunnen de komende maanden op feestelijke wijze deelnemen aan culturele projecten. Dit is te danken aan het kunstwerk dat in deze plaats verrijst ter herinnering aan de hier geboren dichter Willem Sluiter (1627-1673). Hij werd ook wel de ‘kleine leeuwerik’ genoemd, naar de in deze omgeving vrijwel verdwenen vogel, die jubelend opstijgt naar de hemel.

Het door Anton ter Braak te vervaardigen borstbeeld wordt onthuld op 22 maart, Sluiters geboortedag en het begin van de lente. Het beeld op een sokkel van Bentheimer zandsteen komt te staan aan Nieuwstraatzijde van de Grote Kerk in Neede, tegenover zijn geboorteplek.

Enthousiast

Sluiters leeuweriklied bracht de initiatiefnemers voor het kunstwerk op het idee de Leeuwerikschool op en rond die voor de streek belangrijke dag een hoofdrol te geven. Om hiermee aandacht te vestigen op deze school voor zeer moeilijk lerende kinderen en een interessant aspect van de dichter. Het schoolteam reageerde enthousiast. Net als beeldhouwer Anton ter Braak (die heeft gewerkt op deze school), de uit Neede afkomstige saxofonist Bennie Waanders en dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst uit Zutphen. Zij verlenen er medewerking aan.

Dit kunstzinnige drietal heeft inmiddels met het schoolteam en het comité voor het kunstwerk van Sluiter overleg gehad. Afgesproken is het programma uit te laten monden in een feestelijke week met zang, muziek, poëzie en een expositie in de kerk. Uiteraard komt de leeuwerik hierin centraal te staan.

Toren Needse Berg

Naar het voorkomen van de leeuwerik in het werk van Willem Sluiter wordt in Neede ook verwezen bovenin de natuurobservatietoren op de Needse Berg. Daar hangt sinds 2018 een modern leeuwerikgedicht van Sander Grootendorst. Hij liet zich inspireren door Sluiters lied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’ en verwerkte er ook vier regels in van hem.

Sluiters werk was enkele eeuwen zeer populair en is vaak herdrukt. Aan de hand van zijn lied over de leeuwerik kreeg hij drie eeuwen na zijn aantreden als dominee in Eibergen, in 1953, ook herwaardering als dichter. Van taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma (als dichter bekend onder de naam Muus Jacobse). Hij wees erop hoe Sluiter zich hierin tekende “in zijn vreugde over de vrije natuur, zijn zangdrift en zijn hemelverlangen”.

Hans Keuper heeft als eerste de Willem Sluiter Prijs gewonnen. Juryvoorzitter Diana Abbink maakte dit zaterdag 18 september 2021 in de Oude Mattheuskerk in Eibergen bekend. Zij noemde hem “een boegbeeld voor de Achterhoekse taal en cultuur”.  Keuper ontving uit haar handen de prijs, die bestaat uit 5000 euro en een door de beeldhouwer Anton ter Braak vervaardigde penning.

De prijs is bedoeld voor een persoon, personen, vereniging, stichting, organisatie of bedrijf die de Achterhoek op een positieve manier voor het voetlicht heeft/hebben gebracht. Keuper was één van de tien genomineerden hiervoor. In 1990 richtte hij de band Boh Foi Toch op die landelijk bekend werd. Daarnaast organiseert hij samen met zijn vrouw Rita de Achterhoek Spektakel Toer en helpt hij bij het organiseren van andere regionale evenementen.

Naast 5000 euro ontvangt de winnaar van de Willem Sluiter Prijs een door beeldhouwer Anton ter Braak vervaardigde penning waarop een beeld van het Achterhoekse landschap en een beeltenis van de dichter Willem Sluiter zijn te zien. Als randschrift zijn de bekende ‘achter-hoek’-regels gegraveerd. Voor meer informatie zie de site www.willemsluiterprijs.nl. 

De Sluiterboom bij Kulturhus ’t Stieltje in Haarlo opent de spirituele route vanuit dit dorp.

De heerlijkheid Borculo, de schrijvende meester H.W. Heuvel en dichter en dominee Willem Sluiter vervullen een prominente rol in twee nieuwe spirituele routes langs de Berkel, voor wandelaars en fietsers. Protestantse gemeente De Wijngaard haakt hiermee in op een grensoverschrijdend Berkelproject. Eén route (16,5 km) voert vanuit Borculo naar Geesteren en de andere (19 km) vanuit Haarlo via Neede naar Borculo. Beide routes doen Borculo aan en zijn zo goed te combineren.

Initiatiefnemers voor deze lokale routes langs spirituele plekken zijn Frans Josef Menker uit Gescher en Roel Heij uit Eibergen. Zij schakelden hierbij plaatselijk kerken in. De routes zijn bedoeld voor zowel eigen inwoners als toeristen.

Verkrijgbaar bij toeristische informatiepunten

Van beide routes zijn 2500 exemplaren gedrukt. Ze zijn kosteloos verkrijgbaar bij toeristische informatiepunten in beide landen langs de Berkel en via huidige spirituele plekken in deze omgeving, zoals kerken als die geopend zijn buiten de erediensten om. Ook langs digitale weg zijn de routes te volgen. Via de app Spacetime LAYERS en een pdf-vorm komt nog beschikbaar via de site over de Berkel (Een rivier die verbindt: (https://dieberkel.eu/2021/03/04/spirituelle-orte-entlang-der-berkel/.)

De eerste spirituele routes werden gepubliceerd in het kader het Berkelfestival 2019. Tien routes, vijf in Nederland en vijf in Duitsland, worden financieel ondersteund door het project ‘De Berkel Een rivier verbindt 2018-2020’ van de Berkelgemeenten en het waterschap Rijn en IJssel. De ene route die hieruit bekostigd kon worden voor de voormalige Borculo bleek niet voldoende om het gehele gebied te bestrijken. Protestantse gemeente De Wijngaard nam daarop de kosten van een tweede route voor haar rekening.

Vrijwilligers met kennis van historie

Voor het ontwikkelen van de routes werden twee vrijwilligers ingeschakeld met een grote kennis van de plaatselijke historie: voorzitter Peter Nieuwenhuis van de Historische Vereeniging Borculo en Arend Heideman uit Gelselaar. Als starpunt kozen zij voor de Heerlijkheid Borculo, die een min of meer zelfstandige heerlijkheid was binnen het vorstbisdom Münster.

De route vanuit Borculo begint bij de Sint Joriskerk in Borculo en vestigt bij museumboerderij De Lebbenbrugge de aandacht op H.W. Heuvel, de poëtisch ingestelde schrijver, die schoolhoofd was en maatschappelijk en kerkelijk zeer actief.

De route vanuit Haarlo staat in het teken van (Berkel)dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673), die een opmerkelijke verhouding had tot rooms-katholieken. De Sluiterboom bij Kulturhus ’t Stieltje, kerk De Kluntjespot en het door Sluiter bezongen verdwenen kapelletje van Haarlo openen de route.

Beeldhouwer Anton ter Braak heeft zich in Nordhorn bij Natursteinwerk Monser  (https://www.monser.de/) goed laten informeren over Bentheimer zandsteen. Hij werkt aan het borstbeeld van de dichter Willem Sluiter (1627-1673), dat op 22 maart wordt onthuld bij de Grote Kerk in Neede, tegenover Sluiters geboorteplek. Dit kunstwerk komt te staan op een sokkel van deze natuursteen. Zandsteen vervult hier een symboolfunctie, verwijst naar een geschiedenis van eeuwen, vernieuwt de band tussen Nederland en Bentheim en verbindt op poëtische wijze ook de Achterhoek met Münsterland. Bentheimer zandsteen is niet alleen eeuwen lang gebruikt als bouwmateriaal, ook in onze streek, maar ook voor doopvonten en waterputten – bronnen van leven. Nergens anders dan in de gemeente Berkelland staan zoveel putten met een zeer oud jaartal erop, drie zelfs al van voor Sluiters geboorte. Twee in Gelselaar uit de 16e eeuw: de oudste voor boerderij Stokkink met het jaartal 1575. En voor Huize de Kamp in Neede staat een Bentheimer put waarop het jaartal 1609 prijkt. De vierde in deze rij staat in Rekken en draagt het jaartal 1697. Opmerkelijk genoeg komt het zandstenen doopvont in de oude Mattheüskerk van Eibergen, dat van voor Sluiters komst als dominee naar deze kerk in 1653 tot 1971 onder een vloer verborgen was, niet uit Bentheim. Het is gehouwen uit het zuidelijker gelegen Baumberger zandsteen, bij Havixbeck. Net als beelden in Needse kerk. Enkele jaren voor Sluiters geboorte werden uit de kerk in Neede bijzondere beelden verwijderd. Na een ingrijpende restauratie schitteren ze sinds 2016 achter glas in het voorportaal, onder de kerktoren van de Grote Kerk. Havixbeck doet direct ook denken aan poëzie. De grote Duitse dichter en schrijver Annette von Droste-Hülshoff (1797-1848) werd er geboren, in Burg Hülshoff, dat als museum nu aan haar is gewijd. Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst stond vorig jaar bij het populaire poëziefestival in Gelselaar al eens stil bij de verhouding van haar werk tot dat van de Achterhoekse dichter en tijdgenoot A.C.W. Staring. Op 22 maart wil in Neede bij het borstbeeld van Sluiter in Neede opnieuw over de grens blikken. Voor meer informatie zie: https://willemsluiter.preview.ideemedia.cloud/.

Willem Sluiter (1627-1673) dichtte ook een lofzang op Maria. Met zijn ‘Lof der Heilige Maagt Maria’ keerde hij zich in 1669 tegen de aantijging dat protestanten haar niet zouden eren. Juist nu ik een verhaal voor maart volgend jaar over Sluiter en het rampjaar 1672 heb afgerond, waarin ik dit gedicht noem, ontving ik een interessante tip. Voormalig stadsdichter Alet Roukes uit Zwolle wees me erop dat Sluiter een exemplaar van zijn lofzang met een apart gedicht toezond aan de Zwolse kunstenares Gesina Ter Borch (1633-1690), dochter en leerling van Gerard ter Borch. Sluiter riep haar hierin op Maria (“Niet op een vreemde Roomsche wijs”) te schilderen. Of dit iets heeft opgeleverd, kon ik niet achterhalen, maar wel is via het Rijksprentenkabinet uit 1659 van haar hand al haar ‘Heilige Maagd met het Kind’ te zien (1^e illustratie bij dit bericht). Sluiters begeleidende regels werden rond 1887 ontdekt door mr. J.I. van Doorninck, die ze publiceerde in Versl. En Meded. Overijss. Regt en Gesch. Interessant is ook een artikel uit het Overijsselsch Dagblad van 8 augustus 1931 over Mariaverering in Overijssel, waarin Sluiter prominent werd vermeld.

Hans Keuper werd tot tranen toe geroerd door cadeau van fan bij het winnen van de Willem Sluiter prijs: een 334 jaar oud boek van Achterhoek-boegbeeld Willem Sluiter. Zie verhaal met filmpje hierover van De Gelderlander door te klikken op dit bericht.

Willem Sluiters geboortehuis stond aan de Nieuwstraat (nu nummer 15; het witte pand rechts). Tegen de zijgevel van Grote Kerk van de Protestantse Gemeente te Neede, tegenover de geboorteplek, komt volgend jaar een kunstwerk ter herinnering aan hem te staan.

Beeldhouwer Anton ter Braak kan al aan de slag met vervaardiging van een ontwerp voor het kunstwerk ter herinnering aan dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673) bij zijn geboorteplek in Neede. Het initiatief hiervoor wordt al breed gesteund. Aan plannen voor de onthulling op 22 maart (Sluiters geboortedag) is inmiddels ook hard gewerkt.

De drie initiatiefnemers, Mans Koster, Dinant Rohaan en Arend Heideman, zijn enorm blij dat binnen twee maanden na bekendmaking van het plan van hun comité al ruim financiële steun is toegezegd. Naast de stichtingen Fonds 1819 en De Roos-Gesink dragen ook de Historische Kring Neede, de Stichting Het Plantenfonds en Stichting tot Instandhouding en Behoud Needse Beelden bij. Van een paar aangeschreven fondsen wordt nog een besluit verwacht.

Sluiters geboortehuis stond aan de Nieuwstraat (nu nummer 15), tegenover de oude Caecilia-kerk (Grote Kerk), van de Protestantse Gemeente te Neede. Zijn werk was enkele eeuwen zeer populair. Het plan voor een kunstwerk wordt vanaf het begin gedragen door belangrijke instellingen in Neede, zoals de lokale VVV (Stichting TIP Neede), die als opdrachtgever fungeert en de kerkrentmeesters van de Protestantse Gemeente Neede, die hiervoor grond naast de kerk (Nieuwstraatzijde) beschikbaar willen stellen.

Ter Braak aangewezen kunstenaar

Al enige jaren leeft bij geïnteresseerden in (cultuur)historie de wens Sluiters geboorteplek te markeren met een blijvende herinnering. Het organiserende comité koos voor een borstbeeld op een sokkel van Bentheimer zandsteen – eeuwen lang in de vorm van doopvonten, waterputten en bouwmateriaal gebruikt – naast de kerk, tegenover de geboorteplek.

Het organiserende comité ziet in Anton ter Braak, die is geboren in Neede en woont en werkt in het Noordijkerveld, de aangewezen kunstenaar. Hij schiep vaker naar het geschilderde portret van Sluiter werk: een Sluiterplaquette voor de Grote of Sint Michaëlskerk in Zwolle, waar de dichter is begraven, en ook de penning bij de Willem Sluiter Prijs.

Hoofdrol voor Sluiters leeuwerik

Het programma voor de onthulling van het kunstwerk ter herinnering aan Willem Sluiter is nog volop in ontwikkeling. Maar nu al kan worden verklapt dat voor een verdere verbreding van dit culturele initiatief de door Sluiter bezongen leeuwerik, die jubelend opstijgt, maar in de Achterhoek vrijwel is verdwenen, een hoofdrol krijgt. Dit sluit ook aan bij het moderne Sluitergedicht van Sander Grootendorst bovenin de natuurobservatiepost op de Needse Berg..

In zijn periode als predikant in het naburige Eibergen van 1653 tot 1673 ontwikkelde Willem Sluiter zich als dichter. Hij hief een lofzang aan op het eenvoudige plattelandsleven en zijn bekende dichtregels over dees' achter-hoek zijn vaak in verband gebracht met de streeknaam Achterhoek.

Het comité voor een herinnering aan Willem Sluiter in Neede ziet in de beeldhouwer Anton ter Braak (tweede van links) de aangewezen persoon voor het vervaardigen van een kunstwerk bij zijn geboorteplek. Recent bezocht het drietal (links Mans Koster, rechts Dinant Rohaan en tweede van rechts Arend Heideman) hem in zijn atelier in het Noordijkerveld.

Dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673) is geboren in Neede, maar op deze plek herinnert niets aan hem. Tot verdriet van enkele actieve streekgenoten, met interesse voor de cultuur en de historie. Zij vormden recent een klein comité om zo mogelijk nog volgend jaar voor Sluiters geboortedag (22 maart) hier een door beeldhouwer Anton ter Braak te ververvaardigen kunstwerk te laten verrijzen. Vijf jaar later is het vier eeuwen geleden dat hij hier werd geboren.

Sluiters geboortehuis stond aan de Nieuwstraat (nu nummer 15), tegenover de oude Caecilia-kerk, van de Protestantse Gemeente te Neede. Zijn werk was enkele eeuwen zeer populair. Het plan voor een kunstwerk wordt mede gedragen door belangrijke instellingen in Neede, zoals de lokale VVV (Stichting TIP Neede), die als opdrachtgever wil fungeren en de kerkrentmeesters van de Protestantse Gemeente Neede, die hiervoor grond naast de kerk (Nieuwsstraatzijde) beschikbaar willen stellen.

Wens leeft al een paar jaar

Al sinds 2016 wordt door geïnteresseerden in (cultuur)historie in en buiten Neede gesproken over de wens Sluiters geboorteplek te markeren met een blijvende herinnering. Op verzoek uit die kring heeft beeldhouwer Anton ter Braak, die vaker naar het geschilderde portret van Sluiter werk schiep (onder andere een Sluiterplaquette voor de Grote of Sint Michaëlskerk in Zwolle, waar de dichter is begraven) zelfs al eens een ontwerp gemaakt.

Sluiterkenner Arend J. Heideman sprak in oktober bij de presentatie van de Willem Sluiter Prijs, waarvoor Anton ter Braak een passende penning met een beeld van de dichter erop vervaardigde, opnieuw over het idee voor een herinnering bij zijn geboorteplek. Dit bracht hem direct in contact met twee actieve Needenaren, die graag steun wilden verlenen aan realisering van dit plan. Eén van hen is de nauw bij de al meer dan een eeuw oude VVV Neede betrokken Mans Koster. Hij speelde al langer met deze gedachte en zorgde er drie jaar geleden ook voor dat bovenin de natuurobservatiepost op de Needse Berg een modern Sluitergedicht werd aangebracht. Op persoonlijke titel meldde ook Dinant Rohaan zich. Hij is onder andere voorzitter is van de kerkrentmeesters van de Protestantse Gemeente te Neede.

Passend en met voldoende allure

Bovengenoemd drietal vormde hierop een comité en concludeerde dat het kunstwerk in de eerste plaats passend bij de dichter moet zijn en bij Neede en dat het om waardig te zijn voldoende allure dient te hebben. Een borstbeeld op een sokkel van Bentheimer zandsteen – eeuwen lang in de vorm van doopvonten, waterputten en bouwmateriaal in deze streek gebruikt – bij de zijmuur van de kerk, tegenover de geboorteplek, leek hen hiervoor zeer geschikt. De aangewezen kunstenaar is in hun ogen Anton ter Braak. Opmerkelijk genoeg staat van de uit Neede afkomstige Ter Braak wel werk in plaatsen in de omgeving, maar nog niet in zijn geboorteplaats. Op basis van een offerte van hem is het comité begonnen met een financiële actie voor realisering van het plan.

In zijn periode als predikant in het naburige Eibergen van 1653 tot 1673 ontwikkelde Willem Sluiter zich als dichter. Hij hief een lofzang aan op het eenvoudige plattelandsleven en zijn dichtregels over dees' achter-hoek zijn vaak in verband gebracht met de streeknaam Achterhoek. Zijn werk, waarin de geest van de Moderne Devotie doorklinkt, is vele malen herdrukt.

Artkel op pagina 2 en 3 van Achterhoek Nieuws op 5 mei 1921.

Artikel dagblad Tubantia op 29 april 2021.