Bij het weer samenbrengen van het werk van twee grote Achterhoekers passen jubelklanken. Dichter en dominee Willem Sluiter en de schrijver Hendrik Willem Heuvel worden daarom op zaterdag 8 september in Borculo ook bezongen in een klein maar fijn cultureel festijn bij boerderijmuseum De Lebbenbrugge. Hier klinken die middag met hen verbonden liederen, heeft een presentatie over hen plaats en wordt de Sluiterbundel uit de nalatenschap van Heuvel officieel overgedragen aan dit museum.

De feestelijkheden rond Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek brachten de studiegroep Hendrik Willem Heuvel op het idee een cultureel evenement te organiseren in nauwe samenwerking met de Meester H.W. Heuvelstichting, die het boerderijmuseum onder haar hoede heeft. Daar de open monumentendagen dit jaar in de gemeente Berkelland ook in dit teken staan, is hier aansluiting bij gezocht.

Leeuwerik en zwaluw

Een belangrijke rol op 8 september in Borculo heeft het koor Musica Vocale uit Eefde. Dat zingt onder leiding van Els Dijkerman bij deze gelegenheid liederen van Sluiter en ook een belangrijk lied uit het leven van Heuvel. Een hoogtepunt vormt het Sluiterlied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’, dat deze zomer volop aandacht krijgt. Een gedicht bovenin de uitkijktoren op de Needse Berg verwijst er binnenkort naar. Bij de opening van de open monumentendagen in Berkelland, op vrijdag 7 september in Eibergen, is het op verschillende manieren te beluisteren.

Met een lied over een andere vogel richt Musica Vocale bij De Lebbenbrugge zich op Heuvel. Het koor zingt ‘Als de zwaluw ons verlaat’, waarmee Heuvel eens afscheid nam van zijn jeugdliefde. Later leerde hij het als gedicht aan kinderen in Gelselaar, waar hij schoolhoofd was voordat hij naar Borculo vertrok.

Presentatie Ben Wagenvoort

Ben Wagenvoort uit Eefde vertelt bij De Lebbenbrugge over Sluiter en Heuvel en wat hen verbindt. Hij is lid van de naar Heuvel genoemde studiegroep, die er de laatste jaren steeds meer van is doordrongen hoe poëtisch Heuvel was ingesteld. Over dit thema verzorgt hij ook vaker lezingen.

Heuvel schreef een eeuw geleden een boek over Sluiter. Een oude Sluiterbundel wekte poëzie in de jonge Heuvel. In zijn klassieker ‘Oud-Achterhoeksch Boerenleven’ wijdde hij daar een hoofdstuk aan. Bezitter van die gedichtenbundel was Heuvels overgrootvader Hendrik Koelman. Recent is deze bundel herontdekt. Besloten is dit Sluiterboek over te dragen aan het Borculose museum waar zo nauw de naam van Heuvel mee is verbonden en waar ook zijn bureau een plek heeft gekregen.

Ben Wagenvoort en het koor Musica Vocale verzorgen op deze zaterdagmiddag twee keer een presentatie. De eerste presentatie, waarbij ook de overdracht plaats heeft van de oude Sluiterbundel, begint om half twee (13.30 uur). De tweede om 15:00 uur. Mocht er nog belangstelling zijn voor een derde presentatie dan zal deze zonder koorzang plaatsvinden.

Illustratie: Het portret van Hendrik Willem Heuvel met een prent van Jan Luyken die in veel Sluiterbundels prijkt, twee verschillende omslagen van Heuvels boek over Sluiter en een pagina met de naam van Heuvels overgrootvader uit de Sluiterbundel die officieel wordt overgedragen aan museum De Lebbenbrugge.

De dichter Willem Sluiter (1627-1673) krijgt met poëzie op het hoogste punt in zijn geboorteplaats Neede een passend eerbetoon. Een modern leeuwerik-gedicht van Sander Grootendorst uit Zutphen prijkt binnenkort voor dit doel bovenin de uitkijktoren op de Needse Berg. Het is tevens een roep om de terugkeer van deze bedreigde vogel, die ook hier eens jubelend opsteeg. De VVV Neede voorziet zo de in mei geopende natuurobservatiepost van een extra attractie.

Directe aanleiding voor het nu laten aanbrengen van een gedicht in de uitkijktoren in Neede is het project Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek. Sluiter publiceerde in 1668 in een lang gedicht zijn bekendste regels: Waer iemant duisent vreugden soek,/Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek. Sluiters werk, waarin de geest van de Moderne Devotie doorklinkt, was een paar eeuwen zeer populair. Hij hief een lofzang aan op het eenvoudige buitenleven.

Natuurkenner Grootendorst

Dichter, journalist en natuurkenner Sander Grootendorst schreef zijn gedicht ‘Luister Sluiter Leeuwerik’ vijf jaar geleden. Hij droeg het in 2013 voor in de Grote Sint Michaëlskerk in Zwolle. Bij de onthulling van een plaquette ter herinnering aan Willem Sluiter, die hier is begraven.

Sluiter dichtte het lied ‘Op het zingen van den Leeuw’rik’. Aan de hand hiervan kreeg hij drie eeuwen na zijn aantreden als dominee in Eibergen, in 1953, ook herwaardering als dichter. Van taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma (1909-1972; ook bekend als dichter, onder de naam Muus Jacobse). Hij wees erop hoe Sluiter zich hierin tekende “in zijn vreugde over de vrije natuur, zijn zangdrift en zijn hemelverlangen”. Grootendorst liet zich ook inspireren door Sluiters lied en nam er vier regels uit over. Zijn slotregels luiden:

Kijk, en luister: dat is hem toch?

Hoor hem zingen, zie hem zweven

boven Sluiters Buyten-Leven.

De leeuwerik: hij is er nog.

Drijvende kracht achter het aanbrengen van Grootendorsts poëtische verwijzing was VVV-voorzitter en vogelliefhebber Mans Koster. Hij zag na zijn komst in de jaren zestig naar Neede op de Needse Berg vaak nog leeuweriken jubelend opstijgen. En Koster hoopt net als Grootendorst dat de leeuwerik weer terugkeert boven de velden van de Achterhoek.

Het gedicht van Grootendorst hangt vanaf woensdag 8 augustus (dan wordt het onthuld) met een korte toelichting in witte letters op een groen paneel en met een portret van Sluiter tegenover de hoogste tredes van de Needse uitkijkoren. Op een in het oog springende plek. Wie het hoogste punt van Neede bereikt, krijgt oude en nieuw leeuwerik-poëzie cadeau.

Dichtregels van Sluiter over Neede zijn niet bekend. Wel is er een lofdicht met de plaatsnaam bij Sluiters Buiten-leven van Everhardus Beckink, die hier van 1667 tot 1670 predikant was:

Ik ben ’t met Sluiter eens, ‘k ben wel te vrede:

Ik schep mijn adem graeg in d’ open lught te Nede.

In Rekken weten ze wel raad met Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek. De dahliatuin bij de Piepermolen staat dit jaar in dit teken. Hans Keuper, liedjeszanger, tekstdichter en frontman van de Achterhoekse band Boh Foi Toch, verricht vrijdag 27 juli officieel de opening. Maar van de bloemenpracht kan er op afstand ook nu al worden genoten. Niet minder dan 200 verschillende soorten dahlia’s zijn er te bewonderen. In totaal zo’n 3000 planten. Vrijwilligers uit Rekken hebben de tuin aangelegd. De dahliatuin staat in nauw verband met het jaarlijkse bloemencorso, waarmee het dorp elk jaar in de zomer (deze keer op 22, 23 en 24 augustus) alle aandacht op zich vestigt.

    Op de valreep tekening van Jan Luyken

  ontdekt in Duitse universiteitscollectie

 Het project Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek werpt nieuw licht op de bekendste regels van deze dichter, over dees’ achter-hoek. Van grote betekenis is ook de recente ontdekking in een Duitse universiteitscollectie van een tekening van Jan Luyken waarop Sluiter (1627-1673) is afgebeeld. Dit zijn vruchten van het onderzoek voor het boek ‘Van achter-hoek tot Achterhoek’ dat op 7 september verschijnt. Het is een 80 pagina’s tellende thema-uitgave van de historische kringen van Eibergen en Neede.

De tekening van dichter en etser Jan Luyken is een voorstudie op één van zijn aantrekkelijkste prenten in vele dichtbundels van Sluiter. Hij is erop afgebeeld aan zijn schrijftafel en zittend voor een open venster. Het kleine kunstwerk (13,5 x 8,5 cm) vormt een opmerkelijke schakel in een reeks portretten van Sluiter. Hieronder bevindt zich ook een andere belangrijke ontdekking uit het afgelopen jaar: een schilderij van de in Zuid-Afrika beroemde Frans Oerder (1867-1944). Hij combineerde in zijn schilderij elementen uit de prent van Luyken met een het Sluiterportret van Pieter van Anraadt (1635-1678), dat hij moet hebben gekend via een kopie Willy Sluiter (een nazaat van de dichter). Op de achtergrond is een landschap te zien dat doet denken aan de Achterhoek. Een foto van dit doek siert op de voorkant van het boek.

Europees tintje

Jan Luyken (1649-1712) en zijn zoon Casper (1672-1708) waren de belangrijkste boekillustratoren van hun tijd. Hun voorgeslacht heeft een relatie gehad met ‘Zwolle bie Grolle’ (Groenlo), in de Achterhoek. De tekening van Jan Luyken, die zich bevindt in de kunstcollectie van de Georg-August-Universität in Göttingen, geeft het Sluiterproject alsnog een Europees tintje. Tor groot genoegen van de organiserende projectgroep. Vanwege Willem Sluiter en 350 jaar Achterhoek is hieraan in de gemeente Berkelland het thema ontleend dit jaar voor de open monumentendagen. Landelijk is Europa het thema. Dit krijgt via de tekening van Luyken nu ook in Berkelland aandacht.

Dees’ achter-hoek

De bekende dichtregels “Waer iemant duisent vreugden soek,/ Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek” van Sluiter vormden de aanleiding voor de viering van 350 jaar Achterhoek. Sluiter publiceerde ze in 1668. Bekend was al dat de streeknaam er niet direct aan is ontleend, al werd dat eens wel gedacht. Arend Heideman belicht in het boek naast de kunst rondom Sluiter en herinneringen aan hem, uitvoerig zijn bekende dichtregels, hun betekenis, grote populariteit en de raakvlakken met de streeknaam. Peter Sluiter uit Amsterdam, verdiepte zich voor het boek in de woelige tijden waarin zijn verre voorvader leefde. En Peter Rutgers staat stil bij merkwaardigheden rond de schrijfwijze van naar de dichter genoemde straten in Berkelland. Naast coupletten van Sluiter over Eibergen en de buurtschappen staan in het boek veel prachtige prenten uit Sluiterbundels.

Het boek ‘Van achter-hoek tot Achterhoek’ wordt gepresenteerd bij de opening van de open monumentendagen in de gemeente Berkelland. Leden van de beide historische kringen ontvangen automatisch een exemplaar. Over de open monumentendagen in Berkelland volgt later meer informatie.

Foto: Het Sluiterschilderij van Frans Oerder siert het omslag van het boek Van achter-hoek tot Achterhoek. (Foto: Arie Burggraaf)