Ode aan de kleine leeuwerik

Dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673) hief een lofzang aan op het eenvoudige plattelandsleven. Dichtregels van hem over dees' achter-hoek zijn vaak in verband gebracht met de streeknaam Achterhoek.

Zijn werk, waarin de geest van de Moderne Devotie doorklinkt, was een paar eeuwen zeer populair. Het is vele malen herdrukt. Er is opnieuw belangstelling voor ontstaan. Dit is mede te danken aan het in 2007 verschenen boek Willem Sluiter anno nu; De kleine leeuwerik, dat allerlei nieuwe initiatieven heeft opgeroepen. Deze site informeert hierover.

Via ZOEKEN (knop rechtsboven op deze site) met een trefwoord vindt u hier alles snel. Een rijke bron van informatie daarnaast voor iedereen biedt de systematische inhoudsopgave (klik hier!). Met een paar klikken brengt dit bestand u bij elk gezocht artikel. 

 

Grote Eibergse Sluiter-collectie uitgebreid met zeldzame bundel

IMG 9844 - kopie  IMG 7501 - kopie

Sluiter-bibliograaf Georg Hartong en de titelpagina van de zeer zeldzame bundel van Johannes Sluiter, waarmee de grote Eibergse Sluiter-collectie is uitgebreid. (Foto's: Arend J. Heideman)

Museum De Scheper in Eibergen heeft zijn al grootste collectie ter wereld met werk van de Achterhoekse dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673) uitgebreid met ‘een buitengewoon schaars’ exemplaar. Via Sluiter-bibliograaf Georg Hartong uit Deventer heeft het een bundel van Sluiters zoon Johannes verworven. Hierin staat onder andere anti-paaps werk van Willem Sluiter, dat deze Eibergse predikant zelf nooit heeft gepubliceerd. 

Johannes Sluiter (1664-1742; noemde zich meestal Jan) is predikant geweest in Raalte en later in Steenwijk. Hij heeft veel gedaan voor de verbreiding van het werk van zijn vader. Van de bundel van Johannes die het Eibergse museum nu bezit verschenen drie drukken. “Het zijn zeer zeldzame boekjes”, vertelt Hartong, die veel bijdroeg aan de Eibergse collectie, waarvoor Herman Schepers pionierswerk verrichtte. Van de eerste druk van de bundel van Johannes Sluiter, uit 1701, zijn drie exemplaren bekend.  In 1747 verscheen een tweede druk, waarvan nu één exemplaar in het Eibergse museum ligt en nog één exemplaar bekend is.  Van de derde druk, van omstreeks 1770, is maar één exemplaar bekend.

Schepers en Hartong

Hoe zeldzaam de bundel  van Johannes Sluiter ook is, Herman Schepers beschikte al eerder over zo’n uitgave, maar die is verloren gegaan toen een keer Sluiter-bundels  ter restauratie zijn opgezonden. Schepers spreekt in de streektaal van een ‘plodden’, een uit elkaar gevallen bundel, die hij met andere spullen verwierf bij een Eibergse boer. Van de inhoud wist hij destijds nog weinig.

Over Johannes Sluiter en zijn betekenis publiceerde Hartong een artikel in het onlangs verschenen deel twee van de Encyclopedie Nadere Reformatie. Hierin merkt hij op dat deze Sluiter in drie opzichten de voetstappen van zijn vader heeft gedrukt: als predikant, als piëtistisch dichter en als publicist. “Als predikant is hij evenals zijn vader slechts lokaal van betekenis geweest. Als piëtistisch dichter staat hij in de schaduw van zijn vader, zowel wat betreft de kwaliteit, als de kwantiteit van zijn dichterlijke voortbrengselen”, aldus Hartong.

Paapse Sacramentsdag, in Zwilbroek

Van Willem Sluiter staat in de bundel van Johannes een uitgebreidere versie van het eerder verschenen gedicht ‘Op de MIS-geloovige MISSE ‘, vol woordspelingen op het woord mis. Het was wellicht een reactie van Willem Sluiter op het verwijt dat zijn lofzang op Maria te ‘rooms’ was. Postuum liet Johannes jaren na het overlijden van zijn vader ook diens ‘Paapse Sacramentsdag’ verschijnen. Een verslag van wat hij heeft ervaren op de tweede donderdag na Pinksteren van het jaar 1670 in Zwilbroek, net over de grens  met Duitsland, waar die dag een omgang werd gehouden. Scherper dan elders is hierin Sluiters toon. Sluiter-biograaf C. Blokland zag het als een pamflet-op-rijm, zonder literaire kwaliteiten. 

‘Geen vrienden gemaakt in Raalte’

In de ogen van Hartong was Johannes Sluiter feller, orthodoxer en intoleranter dan zijn vader, die ook weinig invloed op zijn opvoeding heeft gehad. Zijn moeder heeft hij niet gekend. Die overleed in het kraambed. Haar ouders voedden Johannes en zijn zus op. Johannes, die is getrouwd met zijn volle nicht Maria, werd predikant in Raalte, dat als centrum van Salland van oudsher een oer-katholieke gemeenschap kent. Daar bundelde hij begin 18e eeuw twee preken voor zijn geloofsgenoten. Hij gaf te kennen de katholieken niet te willen misdelen en voegde daarom naast anti-paapse teksten van zijn vader eigen anti-paaps werk toe: ‘Het laatste olysel voor het dood-sieke pausdom’. “Reken maar dat hij daar geen vrienden mee gemaakt heeft in Raalte”, reageert verzamelaar Hartong.

Latijnse gedichten niet in Eibergen

Samen met zoon Willem jr. (1700-1776), die vijftig jaar predikant is geweest in Rouveen, heeft Johannes Sluiter in 1733 in de bundel Schakel van Gezangen negen lange Latijnse gedichten van vader Willem Sluiter gepubliceerd, met hierbij hun Nederlandse vertaling van deze gedichten. Hier zijn drie drukken van verschenen, in Zwolle. “Dat is eigenlijk de laatste bijdrage aan het complete werk van Willem Sluiter “, aldus Hartong. Hij slaagde erin twee drukken van deze zeer zeldzame bundel, die hij verder nooit op het spoor kwam, onder te brengen in zijn collectie bij de Atheneumbibliotheek in Deventer. Eén van beide exemplaren zou naar zijn oordeel naar het museum in Eibergen moeten verhuizen, wil De Scheper de Sluiter-collectie zo compleet mogelijk hebben.

Spijt van gang naar Doetinchem

Voordat Hartong uit zijn verzameling werk van Willem Sluiter leverde aan De Scheper heeft hij jaren geleden ook bundels naar het Staring Instituut in Doetinchem (nu Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers)  laten gaan. Spijt heeft hij er nog van dat zo de  eerste druk van Sluiter’s bundel Eibergse Sang-Lust, met een fraaie illustratie van de Berkel en Eibergen op de achtergrond, zo in Doetinchem is terecht gekomen en niet bij het museum in Eibergen.

Ideeën voor Willem Sluiterplein in Eibergen

Van Willem Sluiter is in Eibergen maar weinig terug te vinden in het straatbeeld. Streekhistoricus (en ook Eibergenaar) Bennie te Vaarwerk betreurt dit. Hij heeft via zijn site Stad en Heerlijkheid Borculo (https://www.heerlijkheidborculo.nl/blog/2016/02/21/willem-sluiter-eibergen-en-de-berkel/) en via Twitter (@HerenVanBorculo) ideeën gelanceerd om hierin verandering te brengen. Hij stelt voor de naam van Sluiter te verbinden aan een plein en dichtregels van hem te schilderen op de nieuwe blinde ramen in het gesloopte deel van de Kluiversgang, met in het middelste raam een plaquette of buste van de  Eibergse predikant-dichter. Te Vaarwerk, die als geen ander thuis is in de streekgeschiedenis van een paar eeuwen geleden, koppelt dit alles aan een bijzonder jaartal. Over twee jaar, 2018, is het 350 jaar geleden dat Willem Sluiter zijn Eenzaam Huis- en Winterleven het licht deed zien. Daarin staan zijn beroemdste dichtregels, met hierin het woord achter-hoek. “Waarschijnlijk is deze dichtregel wel het begin van de geografische Achterhoek, die in de negentiende eeuw de oude (bestuurlijk getinte) aanduiding ‘Graafschap [Zutphen]’ verdrong”, schrijft Te Vaarwerk. 

Schermopname 469

Publicatie in editie Eibergen Neede van weekblad Achterhoek Nieuws  op 29 maart 2016. 

Schermopname 1596

Hieronder basisidee (via Twitter) van Bennie te Vaarwerk voor het plein in de Kluiversgang in Eibergen.

Schermopname 1595

Muurgedichten in Borculo

Muurgedichten Willem Sluiter - kopie

Ter gelegenheid van de 400e verjaardag van de inlijving van Borculo bij Gelderland zijn op zaterdag 19 december 2015 op gevels in Borculo muurgedichten onthuld, waaronder ook twee gedichten van Willem Sluiter. Het filmpje en de collaga hierbij informeren over dit initiatief van Borculo, Beleef de Berkel (Peter W. Nieuwenhuis).

 

Sluiter-collectie compleet, met handschrift

Sluiter1

De Willem Sluiter-collectie van museum De Scheper in Eibergen is uitgebreid met een bundel waar zijn handschrift en handtekening voorin staan (zie foto). “Het meest unieke boek in onze verzameling. Het maakt de collectie echt compleet”, zei Marjo van Nes namens het museum in dagblad Tubantia.

Dit bijzondere exemplaar van  Psalmen, Lof-Sangen ende Geestelijke Liedekens uit 1661 kreeg het museum in 2015 cadeau van de in Duitsland wonende Nederlander André Korporaal (op foto in het midden links), die op 20 oktober 2015 bij een bezoek aan Eibergen met eigen ogen kon zien hoe dit bijzondere boekwerk een ereplaats heeft gekregen in de Sluiterkast, die staat in de schrijverskamer van het Eibergse museum. 

“Aan mijn waarde, zeer beroemde, zeer geleerde Heer, Johannes Calenkamp, Doctor in de beide Rechten, biedt auteur Wilhelmus Sluiter deze geestelijke gezangen aan, ten bewijze van een familievriendschap”, schreef de auteur in het Latijn (vertaling Georg Hartong) voorin.

De dagbladen de Stentor (artikel Sander Grootendorst; 2-9-2015) en De Twentsche Courant Tubantia (Alice Plekkenpol; 5-9-2015) hebben uitvoerig gepubliceerd over het uitzonderlijke geschenk. Zie kopieën hieronder.

Tot nu toe was slechts één bundel bekend, met dezelfde titel en in hetzelfde jaar gedrukt, waarin Sluiters handschrift voorkwam, een opdracht gericht aan Margareta de Sandra-Tortarolis uit Deventer. De in Zutphen wonende oud-Eibergenaar Gerrit Odink kocht dit exemplaar in de jaren tachtig bij een antiquariaat, voor ‘veel geld’. 

Handschrift Willem Sluiter in museumn kopie

SchermopnameWS k

TubantiaSluiter2 k