Misverstanden over Willem Sluiter lang herhaald
Over dichter Willem Sluiter zijn lang een paar onjuistheden herhaald. Het artikel van J.L. Brens in De Gezinsgids van maart 1964, dat het Berkeldeel van de Achterhoek belicht, is er een voorbeeld van.
Misverstanden zijn voor gebruikers en toehoorders soms zo aantrekkelijk dat ze lang voortbestaan. Bij Sluiter doet zich dit verschijnsel voor rond zijn bekendste dichtregels en boze Beltrumse boeren. Hij dichtte niet over de Achterhoek, maar had met dees’ achter-hoek waarschijnlijk het gebied van zijn kerkelijke gemeente in en rond Eibergen voor ogen. En het verhaal over die boeren, waarvoor hij zou hebben moeten vluchten, bleek verzonnen te zijn.
Berkelvallei
Het nog altijd bestaande christelijk magazine Gezinsgids opende een serie verhalen over de Berkelvallei in de Achterhoek, “een streek in ons land waar de vreemdelingen-industrie nog niet sterk is doorgedrongen”, met het artikel van medewerker Brens over Sluiter. Alleen tegen de achtergrond van zijn leven en werk kon je volgens een begeleidende tekst die verhalen goed begrijpen. Met Sluiters bekendste regels (Waer iemant duisent vreugden soek,/ Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek) opende het artikel van Brens.In navolging van vele anderen veranderde hij Sluiters woorden in den Achterhoek. Deze aanpassing versterkte de indruk dat de latere streeknaam hiervan werd afgeleid. Het in 2018 verschenen boek Van achter-hoek tot Achterhoek leerde dat Sluiter iets anders uitdrukte.
Verzonnen verhaal
Door Brens vrij weergegeven dichtregels uit Sluiters dichtbundel Vreugt- en Liefde-Sangen (1671) over de Eibergse buurtschap Mallem bestrijken een groot deel van zijn artikel. Aan het slot vertelde hij hoe Sluiter in het Rampjaar 1672 moest vluchten vanwege woede onder roomsen uit Grol (Groenlo) en Beltrum over zijn hekeldicht op de mis. Hij ontleende zijn wijsheid aan een novelle van P. Duys uit 1865, die boze Beltrumse boeren in de verdachtenbank zette.
Duys zette ruim een eeuw geleden ook de Achterhoekse schrijver H.W. Heuvel hiermee op het verkeerde been. Streekhistoricus Hendrik Odink uit Eibergen ontdekte echter even later, dat Duys al lang had bekend dat zijn verhaal was verzonnen. Tot Brens is dat kennelijk niet doorgedrongen. Een jaar na zijn artikel kwam het boek in Uit Kroniek en Volksmond van de Achterhoek uit, waarin Odink een meer waarschijnlijke geschiedenis van Sluiters vlucht beschrijft.
Het artikel uit De Gezinsgids van J.L. Brens trof ik aan in het Sluiterarchief van Museum de Scheper in Eibergen.