Nieuw licht op vlucht Willem Sluiter in rampjaar

Foto midden: Een toneelgroep onder leiding van Betsie Ooink voerde in Museum de Scheper bij de herdenking van het Rampjaar 1672 een kort stuk op over de vlucht van Sluiter voor de troepen van Bommen Berend. Links titelpagina van Sluiters lofzang op Maria en rechts voorpagina van tijdschrift Old Ni-js van de Historische Kring Eibergen met artikel van Arend Heideman over Willem Sluiter en het Rampjaar 1672.

Lofzang op Maria speelde waarschijnlijk eerder grote rol dan hekeldicht

Naast het misverstand dat de streeknaam Achterhoek is ontleend aan de bekendste dichtregels van Willem Sluiter, klopt het wellicht ook niet, dat hij in het Rampjaar 1672 moest vluchten vanwege zijn hekeldicht op de mis. Althans het bewijs ontbreekt. Dit blijkt uit een analyse van Arend Heideman. Een herdenkingsartikel (350 jaar later) van hem bracht onderzoek naar het werk van deze dichter in een stroomversnelling en leverde voortschrijdend inzicht op en de tekst van een oud verhaal.

Een novelle van P. Duys uit 1865 plaatste boze Beltrumse boeren in de verdachtenbank. Het zette ruim een eeuw geleden H.W. Heuvel in een boekje over Sluiter op het verkeerde been. Streekhistoricus Hendrik Odink ontdekte even later, dat de schrijver al lang had bekend dat zijn verhaal was verzonnen. Mis bleef het desondanks gaan met een goed beeld van de rol die Sluiters gedicht zou hebben vervuld.

Felle reacties op zijn dertig regels tellende puntdicht Op de MIS-geloovige uit 1671 zouden Sluiter een jaar later in mei hebben gedwongen te vluchten. Niemand heeft echter tot op heden een bron genoemd voor deze informatie. Het is zelfs niet bekend of dit gedicht vol woordspelingen, waarin 43 keer het woord mis voorkomt, wel is verschenen voor zijn overlijden in 1673.

Scherpe reacties op lofzang

Scherpe reacties daarentegen van rooms-katholieke zijde op Sluiters lofzang op Maria (Lof der Heilige Maagt Maria) uit 1669 zijn wel gepubliceerd. Sterk toegenomen interesse de laatste tijd voor dit 1648 regels tellende gedicht vestigde hierop de aandacht. Mochten dichtregels mensen op het idee hebben gebracht voor snode plannen met Sluiter dan moet daarom eerder hieraan worden gedacht.

Opmerkelijk hierbij is dat in 1672 de meeste andere predikanten uit de omgeving net als Sluiter vluchtten, al was geen van hen een dichter. M.A. Amshoff, familie van een toenmalige Eibergse predikant, schreef in de Geldersche Volks-almanak van 1839, dat Sluiter waarschijnlijk zou zijn omgebracht als hij niet was gewaarschuwd. ‘Bittere roomschen’ zouden hem betaald hebben willen zetten wat hij in zijn puntdicht had verkondigd.

Vertelling van Duys verdichting

Met de novelle De redding van een dichter, (1672) ging P. Duys verder. Al te gretig maakte Heuvel gebruik van deze vertelling, die hij ook fraai samenvatte. Hij signaleerde weliswaar enkele onjuistheden in het verhaal, maar vond dat de schrijver toch goed de historie en de overlevering had geraadpleegd. Heuvels vriend Odink onthulde dat hij (‘we’, schreef hij) kort na de verschijning van dat boekje een brief uit 1873 van Duys onder ogen had gekregen waarin hij verklaarde, dat zijn relaas “grootendeels verdichting is en voor de historie van geen waarde”. Dat Duys ondanks zijn kennis van de geschiedenis bijvoorbeeld schreef, dat Sluiter drie kinderen had, in plaats van twee, was tekenend.

Naar Heidemans oordeel schreef Odink zelf de betrouwbaarste overlevering van Sluiters vlucht en wie hem waarschuwde. Voorzichtig stelde die ook: “Sluiter was dan, mee ten gevolge van zijn gedichtje, andermaal banneling.” Zelfs dit blijkt echter nog nergens aangetoond.

Vele jaren zocht Heideman, die in maart in Old Ni-js van de Historische Kring Eibergen schreef over Sluiter en het rampjaar, vergeefs naar de tekst van de novelle van Duys. Op verrassende wijze kwam hij die recent langs digitale weg op het spoor. Bij speurwerk naar een pas in 1837 gepubliceerd gedicht van Sluiter, waarvan de tekst ook lang niet meer te achterhalen viel: een komisch gedicht over hoe de gravin uit Borculo en haar dochter hem tegen etenstijd overvielen met een bezoek. Duys verwerkte hiervan ook de regels met het vreemde (zoek)woord ‘bespinnekopt’. Zo kwam aan het licht, dat de novelle in 2019 is gedigitaliseerd. Wilt u ook meegenieten van de novelle van P. Duys over Sluiters vlucht? Klik dan op deze twee zinnen.