Sluiterherdenking in 1953 droeg kerkelijk stempel

Links: voorzijde met portret dichter van een oproep om materiaal aan te leveren voor een expositie bij drie eeuwen Willem Sluiter in 1953 Eibergen. Rechts: naam van het organiserende comité achterop de enveloppe hierbij.

In 1953 werd herdacht dat Willem Sluiter drie eeuwen eerder zijn intrede deed als predikant in Eibergen, in de Oude Mattheüskerk. Geen wonder dat deze herdenking een kerkelijk stempel droeg. Toch is er vooral van blijven hangen, dat hij bij die gelegenheid herwaardering kreeg als dichter, via een rede van taal- en letterkundige dr. Klaas Heeroma, als dichter bekend onder de naam Muus Jacobse (zie Herwaardering van Heeroma bij herdenking in 1953).

Goed bewaarde documenten uit de onlangs aan de Stichting Willem Sluiter overgedragen Sluitercollectie van Hetta Versteeg-Schönfeld vestigen opnieuw de aandacht op die herdenking en vertellen iets over de ontstaansgeschiedenis. Herdenkingsbijeenkomsten werden gehouden op zondagavond 11 oktober van dat jaar en op de aansluitende maandag, in Sluiters kerk. Bij deze gelegenheid werd ook een expositie gehouden en werd geld ingezameld voor een blijvende herinnering. Drie jaar later werd de gedenksteen in de buitenmuur van het kerkgebouw aangebracht: Gedenksteen voor Willem Sluiter in 1956 onthuld.

Oproep goed bewaard door Herman Sluiter

Interessant in de Sluitercollectie is een oproep, op fraai getint, dubbel gevouwen en enkelzijdig bedrukt papier, van het herdenkingscomité om spullen voor een expositie. H.H. (Herman) Sluiter uit Amsterdam, aan wie de collectie is te danken, ontving er één en heeft die zorgvuldig bewaard in de passende enveloppe, met op de achterzijde de naam Comité 300-jarige WILLEM SLUITER herdenking EIBERGEN.

Gemeld werd dat het comité werd opgericht op initiatief van de Hervormde Gemeente van Eibergen (die kerkte in de Oude Mattheüs) en dat alle protestantse groeperingen van Eibergener in vertegenwoordigd waren, ook dus de Gereformeerde Kerk en de (vrijzinnige) Nederlandse Protestanten Bond. Voorzitter was de hervormde ds. J.H. de Groot en ook de gereformeerde ds. H. van Minnen maakte er deel van uit, evenals streekhistoricus Hendrik Odink, van wie is geschreven dat Sluiter zijn leidsman was. Secretaris was W.J. Adolfsen, bedrijfsleider bij de Koninklijke Textielveredelingsindustrie v/h G.J. ten Cate & Zonen N.V. in Eibergen, een maatschappelijk zeer actieve Eibergenaar, die ook jaren voor de Christelijk-Historische Unie (CHU) raadslid en lid van provinciale staten van Gelderland was.

Het comité wees er in haar drukwerk op hoe Sluiters werk tot ver buiten de landsgrenzen sporen naliet. Op grond van de verwantschap van Sluiter (Sluyter) met families zoals Hoornaert, Van Eybergen/Eibergen, Olmius, Saaltink, Hazebroek, Nagel, Weygink, Liens, De Ruiter, Vegnerus, Schutte, Liefsting, Suave, Dermout en Nauta verwachtte het comité, dat dit zeker spullen op kon leveren voor een tentoonstelling. Over het resultaat hiervan is niet veel bekend. Sommige krantenberichten uit die tijd maken slechts melding van een expositie vooraf, op vrijdag 9 en zaterdag 10 oktober in gebouw Elimk, van dichtbundels, brieven en andere bescheiden, die betrekking hadden op Sluiter.

Opsomming over spullen op expositie

Extra Interessant is daarom de opsomming die streekblad Geldersch-Overijsselsche Courant (GOC) er op maandag 12 oktober van gaf (met de ondertitel Tentoonstelling geeft beeld van zijn tijd). De opmerking over brieven en handschriften doet denken aan de collectie van H.H. Sluiter. Zou hij er ook materiaal voor hebben afgestaan (zie de tekst hiernaast)? Het destijds een paar keer per week verschijnende blad, dat later een dagblad werd, informeerde ook uitvoerig over de drie toespraken die op zondagavond werden gehouden (eveneens te raadplegen via Herwaardering van Heeroma bij herdenking in 1953).

De oproep van het herdenkingscomité zag er chic uit, maar illustreert ook dat in die tijd nog veel rond Sluiter en zijn werk niet nauwkeurig was vastgelegd, het proefschrift van C. Blokland verscheen ook pas in 1965. Zo kloppen bij een opsomming van zijn werken enkele jaartallen van verschijning niet.

 

Sluiterportret van Barent de Bakker (waarschijnlijk slecht gelijkend; zie Passend kwatrijn van Rutger Schutte bij Sluiterprent)

bij artikel op 18 september 1953 in Onze Gids en programma’s herdenkingsbijeenkomsten in 1953 in Eibergen.

Artikelen en programma’s herdenkingsbijeenkomsten

Herman Sluiter bewaarde ook de twee artikelen over Sluiter, die op 11 en 18 september 1953 verschenen in nieuws- en advertentieblad Onze Gids, onder de titel Willem Sluiter; De dichtende Domineé domineert als dichter. In de door hem opgebouwde Sluitercollectie bevinden zich ook de programma’s van de twee herdenkingsbijeenkomstenen een verslag hiervan op 16 oktober in Onze Gids. De artikelen vooraf in Onze Gids gaven een zeer algemene beschrijving van Sluiter en zijn tijd. De herdenkingsrede van Heeroma moest ook nog gehouden worden en biograaf C. Blokland was nog lang niet toe aan promoveren op Sluiter.

De zondagavondbijeenkomst werd volgens Onze Gids “zeer druk bezocht” en de herdenking op maandagavond “trok eveneens een vrij grote belangstelling”.Voorzitter ds. J.H. de Groot merkte in zijn openingswoord op zondagavond op dat de grote opkomst bewees, dat Sluiter in Eibergen nog lang niet vergeten was. Hij sprak die avond over Willem Sluiter als mens (“Wie leest wat over, maar vooral door Sluiter is geschreven”, berichtte de GOC hierover, “leert hem hennen als een eenvoudig, oprecht en trouw mens, behulpzaam in alles, ook buiten de kerk om, en matig in zijn levenswijze”) en ds. Van Minnen aansluitend over Sluiter als herder en leraar (met een groot aantal citaten gaf hij aan dat Sluiters verzen vaak het karakter van prediking hadden). R. Hoekstra belichtte die zondag Willem Sluiter als dichter. Dat Sluiters werk tot in de 19^e eeuw invloed had, was in zijn ogen niet te danken aan de poëtische waarde ervan, maar aan het uitspreken van wat er in de bevolking van de streek leefde.

Naast liederen van Sluiter werden de eerste avond ook enkele Psalmen gezongen. Op de tweede avond bracht een speciaal voor dit doel gevormd zangkoor onder leiding van Cor de Koning verschillende Sluiterliederen ten gehore, zoals Het daget uit den Oosten, Zijt wellekom, o machtig Koning, Komt, laat onder met de herders gaan en Wiegezang. Het hoofdnummer op de maandagavond vormde de herdenkingsrede van prof.dr. K. Heeroma, die later is opgenomen in het Sluiternummer van Archief (december 1954), tevens orgaan van oudheidkundige vereniging De Graafschap. 

Mede aan de hand van zijn lied over de leeuwerik werd Sluiter door Heeroma geprezen. Hij wees erop hoe Sluiter zich hierin tekende “in zijn vreugde over de vrije natuur, zijn zangdrift en zijn hemelverlangen”: “Zijn dichterschap is niet groot, maar het heeft in zijn beste ogenblikken de overtuigingskracht van het leeuwerikslied. De leeuwerik moet u zien en horen in zijn eigen ruimte, hoog in de lucht boven de velden van de Achterhoek.” Het klinkt nu nog na in het gedicht Luister Sluiter Leeuwerik van Sander Grootendorst, dat sinds 2018 bovenin in de uitkijktoren op de Needse Berg hangt en eindigt met de regel: “De leeuwerik hij is er nog.”

Arend J. Heideman,                                                                                       Gelselaar, oktober 2025

Op een door de auteur van dit artikel (links) georganiseerde Sluiterochtend (waarvan hier twee aan elkaar geplakte foto’s) in april 2017, die via Bennie te Vaarwerk (2^e van rechts) veel activiteiten op gang bracht, namen we in Eibergen ook een kijkje bij de gedenksteen uit 1956 voor de dichter Willem Sluiter.