Negen prenten van Jan Luyken in Sluiterbundel uit 1687

Deze prent van Jan Luyken voor de titelpagina van Sluiters in 1687 verschenen bundel Buiten- Eensaem Huis- Somer- en Winter-Leven is geliefd en vaak gepubliceerd. Een prent uit een serie van negen die de etser en dichter Luyken maakte bij Sluiters werk en waarvan de overige achter hieronder zijn afgebeeld. (alle illustraties: Rijksprentenkabinet)

Vader Jan Luyken (1649-1712) en zijn zoon Casper (1672-1708) worden beschouwd als de belangrijkste boekillustratoren van hun tijd. Alleen al hierom zijn de negen prenten van Jan Luyken in Sluiters werk van grote waarde. Om een aantal redenen paste hij er met zijn kunstwerken enorm goed bij. Hij heeft zich duidelijk goed verdiept in het werk van Sluiter. Er spreekt verwantschap uit.

Naast een bekwaam etser, die vooral stichtelijke en bijbelse onderwerpen koos, was Jan Luyken ook een zeer verdienstelijk dichter. De grote Achterhoekse schrijver H.W. Heuvel noemde Luyken een ‘zielevriend’ van Sluiter. Bovendien stipte hij aan dat het voorgeslacht van Luyken een relatie had met ‘Zwolle bie Grolle’ en noemde hierbij de oude hofsteden Groot- en Luttik-Oosterholt.

Vader en zoon Luyken productief

Vader en zoon Luyken waren niet alleen veelzijdig, maar ook zeer productief. Hun totale productie bestaat uit bijna 4500 verschillende prenten, waarvan Casper er ongeveer een kwart maakte. Ze werkten voor meer dan honderd uitgevers uit Amsterdam en daarbuiten. Het dagelijks leven was een belangrijke inspiratiebron voor Jan Luyken. Hij vervaardigde bijna al zijn boekillustraties naar eigen fantasie. Slechts zelden gebruikte hij prenten van anderen als voorbeeld.

Of Willem Sluiter en Jan Luyken elkaar hebben ontmoet, is niet bekend. Maar het zou wel kunnen, tijdens zijn ballingschappen heeft Sluiter in het westen des lands vertoefd, ook in Amsterdam, al verscheen de serie prenten van Luyken pas veertien jaar na het overlijden van de dichter in zijn bundel. Jan Luyken was 22 jaar jonger dan Sluiter en werd in Amsterdam geboren als het vijfde kind van een doopsgezinde schoolmeester. Van Luyken verscheen in 1671 het amoureuze liedboek Duytse Lier. Hiermee gaf hij er blijk van wat te zijn afgedwaald van zijn streng religieuze opvoeding. Een paar jaar later werd hij, mogelijk onder invloed van de Duitse mysticus Jacob Böhme, streng gelovig. Sindsdien heeft Luyken alleen nog maar stichtelijke werken gepubliceerd met vaak een didactische strekking. In veel van zijn bundels heeft hij zinnebeeldige prenten gecombineerd met een motto en bijschrift in dichtvorm. De kans dat hij Sluiters werk kende, is groter dan omgekeerd.

De negen prenten van Jan Luyken zijn in 1687 afgedrukt in Sluiters bundel met de titel Buiten- Eensaem Huis- Somer- en Winter-Leven. Naast de twee lange gedichten werden ook gezangen opgenomen en het lied van de Eybergsche Nacht-wake. In volgende drukken van Sluiters werk zijn Luykens prenten ook terug te vinden, soms van mindere kwaliteit.

Willem Sluiter voor het open raam

Hoewel het grootste deel van de prenten met mensen rond de haard, bij het vuur, verwijst naar het stille winterleven van de dichter in zijn achter-hoek, zijn twee andere prenten bekender en aantrekkelijker. Vooral de paginagrote prent voor de titelpagina (zie hierboven, ook frontispice of frontispies genoemd) is geliefd en al vaak gepubliceerd.

Een schrijver of dichter, vaak gezien als Willem Sluiter zelf, zit met zijn ganzenveer in een uitrustende rechterhand hand aan een tafel voor het open raam, met daarachter een lieflijk zomers landschap. Een ploegende boer, een vrouw die twee emmers draagt aan een juk, twee melkkoeien, twee eenden op het water, enkele bomen vol blad en een kerktorentje in de verte vertellen van het heerlijke buitenleven, waar de even uitrustende hoofdfiguur met zijn linkerhand naar gebaart. Voor hem staat op tafel een boek dat hij kennelijk raadpleegde en ligt een schrift waarin hij heeft geschreven. Aan zijn voeten staat een Statenbijbel. De titel op de prent is afgekort tot: W. Sluiters Somer en Winter-Leven. In 2018 zijn twee ontdekkingen gedaan, die verband houden met deze prent van Jan Luyken, te lezen door op de volgende titels te klikken: Ontdekking portret Sluiter brengt Achterhoek extra vreugd (over Sluiterportret van de Nederlands-Zuid-Afrikaanse schilder Frans Oerder, 1867-1944) en Rijke Sluiteroogst Van achter-hoek tot Achterhoek (over tekening van Luyken in Duitse universiteitscollectie). 

Op een andere fraaie prent, bij Buiten-Leven, is een man met een hond te zien in het open veld. Bij dit beeld schiet allicht de dichtregel ‘Of ga al wand’lend mij verlusten’ van Sluiter door het hoofd. Drie vogels rond een tak, rustend vee, in de verte een ploegende boer en een kerktorentje bij een heldere hemel met een paar warme wolken.