Oostnederlandse bescheidenheid in beeld
Links het portret Elegante man van Gerard ter Borch de Jongere (uit The Leiden Collection) en rechts het portret dat Pieter van Anraadt schilderde van Willem Sluiter.
In museum H’ART (voor Amsterdammers nog steeds De Hermitage) is tot 25 augustus 2025 een prachtige tentoonstelling Van Rembrandt tot Vermeer, meesterwerken van The Leiden Collectionte zien met veel portretten van Rembrandt. Er hangt ook een en ander van kundige en bijna even beroemde collega’s en leerlingen als Govert Flinck, Frans Hals, Jan Lievens, Gerard Dou, Frans van Mieris, Gabriel Metsu en nog wat onbekenden waar geen straat naar is genoemd. De ene, piepkleine Vermeer staat vooral als lokaas in de titel, maar is wel heel mooi.
De afgebeelden, met of zonder naam, zijn bijna zonder uitzondering gegoede en goed gesitueerde burgers uit de Hollandse koopmansklasse, met bijbehorende mooie kleren, sieraden etc. Tussen al die rijke, belangrijke koppen viel één veel ingetogener portret duidelijk uit de toon. Even dacht ik het te kennen, omdat het sprekend lijkt op het ons bekende Sluiterportret van Van Anraadt. Geen wonder, de maker was Gerard ter Borch, diens veel bekendere leermeester, die zijn stijl dus effectief heeft overgedragen op zijn leerling (en eeuwen later niet minder op Menno van Bree, van wie ik een vijfdegraads kopie thuis − vervaardigd aan de hand van een kleurenfoto − heb hangen!).
De uitleg was ook glashelder: in het Oosten van de Republiek werd ingetogen uiterlijk zeer gewaardeerd, zo niet vereist, ook om sociale verbondenheid te symboliseren. Een snel eerste zoektochtje op het internet bevestigt dat: veel door Ter Borch geportretteerden, inclusief belangrijke mannen als de burgemeesters van Zwolle en Deventer, dragen vergelijkbare kleren als de onbekende man in H‘ART.
Ook als wij Sluiter-geïnteresseerden het opmerkelijk blijven vinden dat een bescheiden man als Sluiter zich met zijn zus liet portretteren, dan moeten we ook meewegen dat het resultaat naadloos past binnen de eenvoudige, regionaal gebruikelijke stijl.
Peter Sluiter Amsterdam, mei 2025
Links Pieter van Anraadts portret van Maria Sluiter (zie artikel Portretten van Sluiter en zijn zus tot 1916 in Neede), rechts Elegante vrouw van Gerard ter Borch de Jongere (uit The Leiden Collection).