Zuid-Afrika: Sluiter nog steeds in beeld

Het informatiepunt Willem Sluiter kreeg een onverwachte uitnodiging (zie illustratie hierboven) uit Zuid-Afrika voor de presentatie, medio april, van De Kinderharp, Hallelujas & Afrika Nyimbo’s. Verborge liedereskatte in die NG Kerk argief 1824-2024 [Nyimbo’s = liedjes/Swahili]. De video van de presentatie (via link) en een fragment hieruit staan hieronder.

Een fragment uit de video van de presentatie, waarin Willem Sluiter en zijn verre nazaat Peter Sluiter uit Amsterdam werden genoemd, ziet u hier. Onderaan aanvullende informatie en de link van de complete video.

Liefhebbers van Sluiters werk herkennen misschien het vogeltje op de kaft, een uitsnede van de (anonieme) illustratie op het titelblad van een herdruk uit 1717 van Sluiters Vreugt- en Liefdes-Sangen, waarin zijn lievelingsvogel de leeuwerik ten hemel stijgt, gods lof jubelend.

Afzender: samensteller Dr. Isabel Murray, gepensioneerd archivaris van de NG Kerk (Nederduitse Gereformeerde Kerk) in Stellenbosch.

Die kenden we nog uit ons eigen onderzoek uit 2022-23 naar bekendheid en gebruik van Sluiters teksten onder Zuid-Afrikaanse protestanten, waarbij zij onze eerste en belangrijkste lokale bron was van informatie en contacten met kenners van de Zuid-Afrikaanse kerkelijke cultuur sinds de 17^e eeuw.

Deze illustratie was één reden om ons te informeren en uit te nodigen, nog belangrijker was onze eerdere samenwerking, die haar had gestimuleerd om vanaf 2024 de verzameling religieuze liederen in het NG-archief nog eens grondig te inventariseren en te onderzoeken, met dit boek als resultaat.

Indertijd konden we al snel vaststellen dat Willem Sluiter buiten Nederland sinds de 17^e eeuw lange tijd vooral in de Verenigde Staten, Canada en Zuid-Afrika bekend en populair was gebleven onder protestanten, die zijn boeken als migranten meenamen, nabestelden en erfden van hun voorouders. In Zuid-Afrika werd niet alleen Sluiter veel gelezen en gezongen, maar ook auteurs als Groenewegen en Sluiters studiegenoot en geestverwant Jodocus van Lodensteyn. Tot op de dag van vandaag zijn in Zuid-Afrikaanse kerkelijke en wetenschappelijke bibliotheken en musea met geestelijke gedichten en liederen uit de Nederlandse tijd meer bundels van Sluiter bewaard gebleven dan van zijn Nederlandse collega’s.

Onze Zuid-Afrikaanse contacten bevestigden dat Sluiters werk al lang geen onderdeel meer is van hun kerkelijke en literaire leven[1], hoewel Zuid-Afrika veel minder taalverlies kende dan Noord-Amerika, door het onder de meeste protestanten nog gebruikte Afrikaans. Een citaat uit vele: ‘’Willem Sluiter was inderdaad baie bekend en gewild gedurende die 17de tot 19de eeu in Suid-Afrika. Sy werke is wyd gelees, veral deur Godvresende vrouens. Ook Adam Tas die vrijburger het tydens sy gevangenskap in 1705-1706 gevra dat ‘sijn Sluiter’ vir hom gebring moes word om in die gevangenis te lees. Gedurende die trek na die binneland in die 19de eeu was Sluiter se werke deel van die boeke wat in elke wakis [wagenkist, psl] saamgeneem is. .... Tans is die naam van Sluiter egter vergete. Enkele strate is na hom vernoem maar weinig mense in enige kerke dra nog kennis van sy werk. ... Sluiter het ʼn groot bydrae gelewer om te verhoed dat die gereformeerdes tradisie in Suid-Afrika in starre ortodoksie vasgevang is en tog ʼn evangeliese bevindelikheid behou het.”

In De Kinderharp concluderen de onderzoekers vooral dat Sluiter zich sterk aan de Bijbeltaal hield en toch liederen kon maken die als geestelijke volksliederen konden fungeren in de eenvoudige gemeenschappen waarvoor de bundels bestemd waren. Hieruit blijkt ’’ sy gewildheid onder die  Voortrekkers en binnelanders in Suid-Afrika - en verwysings na sy werke wat dikwels aangepas en hier gesing is byvoorbeeld op plase [boerderijen, psl] of klein gemeenskappe.”

Sluiters teksten zelf staan niet in het boek, maar dat is niet verwonderlijk, want het boek gaat over de zangpraktijk in de kerk, en zijn werk is, in Zuid-Afrika evenzeer als in Nederland vooral in huiselijke kring gelezen en gezongen, zoals hij het ook bedoeld heeft.

Prent van een onbekende kunstenaar op het titelblad van de in 1717 herdrukte bundel Vreugt- en Liefde-Sangen aan de Gemeinte J. Christi binnen, en rondom in de buerten des Kerspels van Eibergen. 

Al met al blijft met De Kinderharp zowel Sluiters werk als zijn lievelingsvogel in Zuid-Afrika in beeld, letterlijk en figuurlijk.

Peter Sluiter                                                                                                                                    Amsterdam, april 2025

^[1] Zie (klik op titels) Werk Willem Sluiter in Zuid-Afrika verdrongen naar archief, en de diepergravende historische, literaire en religieuze analyse van Prof. Schutte: Willem Sluiter in Zuid-Afrika. Voor meer details zie ook het goed leesbare Afrikaanstalige artikel van liedboekspecialist G.G. Cillié. 

Het verhaal over Willem Sluiter bij de boekpresentatie

Tijdens de boekpresentatie op 13 april 2025 heeft samensteller dr. Isabel Murray het contact met Informatiepunt Willem Sluiter en met Sluiters werk duidelijk uitgelegd, in voor ons nog zeer verstaanbaar Afrikaans, zie https://youtu.be/O4flchqzNVQ?si=JZlwc8lOJ6fpiIVa, vanaf minuut 32.15.

Hier volgt de presentatie  in haar eigen woorden:

‘’Terwyl ek reeds bezig was met die ontsluiting [van liedboeken in het NG archief]  het ek ’n navraag ontvang van Peter Sluiter uit Nederland. Hy was op soek naar sy groot oupa se nalatingskap in Suid-Afrika. En toen hy met my praat oor [over] Willem Sluiter moet ek bely [bekennen] het ek nie geweet wie Willem Sluiter was nie. Maar ek het Willem Sluiter opgespoor op twee maniere. Die een was hierdie ou baie stukkende eintlik [eigenlijk] rysmier [zilvervis]-geëete bundel wat jullie die foto van sien wat ’n tydgenoot van Sluiter se bundel was - Johan en Jakob Groenewegen se liederboek. En die ander was Willem Sluiter se versamelde werke wat ik in die rakke opgespoor het. En in Willem Sluiter se Verzamelde Werken [herdruk uitgeverij Wijts, Rotterdam, 1837] - een van syn boeke wat hij het geskryf voor die mense. Hy het geskryf oor moeder Maria en oor eensame aânde [avonden] en oor hartseer. En in een van die boeke kom dan hierdie illustrasie wat nou deel is van hierdie boek se omslag. En ons luister na een van sy oggend gesange wat jullie kan hoor hoe kom dit uit die hart uit en wat volgens vertelling wat aansluit nou by die boek wat jullie sien wat aan Sarel Cillié behoort het van die Groot Trek. En Sarel Cillié skryf dat ons het graag Sluiter en Groenewegen gesing in die oggend om die kampvuur:

Nou trouw aan daardie volksdichtkuns eintlik en die uit die hart uit sing. En onthou dit was in die tyd van die Groot Trek  daar baie benauwdheid was.

Indertijd konden we al snel ......