Sluiter-bibliograaf Georg Hartong en de titelpagina van de zeer zeldzame bundel van Johannes Sluiter, waarmee de grote Eibergse Sluiter-collectie is uitgebreid. (Foto's: Arend J. Heideman)

Museum De Scheper in Eibergen heeft zijn al grootste collectie ter wereld met werk van de Achterhoekse dichter en dominee Willem Sluiter (1627-1673) uitgebreid met ‘een buitengewoon schaars’ exemplaar. Via Sluiter-bibliograaf Georg Hartong uit Deventer heeft het een bundel van Sluiters zoon Johannes verworven. Hierin staat onder andere anti-paaps werk van Willem Sluiter, dat deze Eibergse predikant zelf nooit heeft gepubliceerd. 

Johannes Sluiter (1664-1742; noemde zich meestal Jan) is predikant geweest in Raalte en later in Steenwijk. Hij heeft veel gedaan voor de verbreiding van het werk van zijn vader. Van de bundel van Johannes die het Eibergse museum nu bezit verschenen drie drukken. “Het zijn zeer zeldzame boekjes”, vertelt Hartong, die veel bijdroeg aan de Eibergse collectie, waarvoor Herman Schepers pionierswerk verrichtte. Van de eerste druk van de bundel van Johannes Sluiter, uit 1701, zijn drie exemplaren bekend.  In 1747 verscheen een tweede druk, waarvan nu één exemplaar in het Eibergse museum ligt en nog één exemplaar bekend is.  Van de derde druk, van omstreeks 1770, is maar één exemplaar bekend.

Schepers en Hartong

Hoe zeldzaam de bundel  van Johannes Sluiter ook is, Herman Schepers beschikte al eerder over zo’n uitgave, maar die is verloren gegaan toen een keer Sluiter-bundels  ter restauratie zijn opgezonden. Schepers spreekt in de streektaal van een ‘plodden’, een uit elkaar gevallen bundel, die hij met andere spullen verwierf bij een Eibergse boer. Van de inhoud wist hij destijds nog weinig.

Over Johannes Sluiter en zijn betekenis publiceerde Hartong een artikel in het onlangs verschenen deel twee van de Encyclopedie Nadere Reformatie. Hierin merkt hij op dat deze Sluiter in drie opzichten de voetstappen van zijn vader heeft gedrukt: als predikant, als piëtistisch dichter en als publicist. “Als predikant is hij evenals zijn vader slechts lokaal van betekenis geweest. Als piëtistisch dichter staat hij in de schaduw van zijn vader, zowel wat betreft de kwaliteit, als de kwantiteit van zijn dichterlijke voortbrengselen”, aldus Hartong.

Paapse Sacramentsdag, in Zwilbroek

Van Willem Sluiter staat in de bundel van Johannes een uitgebreidere versie van het eerder verschenen gedicht ‘Op de MIS-geloovige MISSE ‘, vol woordspelingen op het woord mis. Het was wellicht een reactie van Willem Sluiter op het verwijt dat zijn lofzang op Maria te ‘rooms’ was. Postuum liet Johannes jaren na het overlijden van zijn vader ook diens ‘Paapse Sacramentsdag’ verschijnen. Een verslag van wat hij heeft ervaren op de tweede donderdag na Pinksteren van het jaar 1670 in Zwilbroek, net over de grens  met Duitsland, waar die dag een omgang werd gehouden. Scherper dan elders is hierin Sluiters toon. Sluiter-biograaf C. Blokland zag het als een pamflet-op-rijm, zonder literaire kwaliteiten. 

‘Geen vrienden gemaakt in Raalte’

In de ogen van Hartong was Johannes Sluiter feller, orthodoxer en intoleranter dan zijn vader, die ook weinig invloed op zijn opvoeding heeft gehad. Zijn moeder heeft hij niet gekend. Die overleed in het kraambed. Haar ouders voedden Johannes en zijn zus op. Johannes, die is getrouwd met zijn volle nicht Maria, werd predikant in Raalte, dat als centrum van Salland van oudsher een oer-katholieke gemeenschap kent. Daar bundelde hij begin 18^e eeuw twee preken voor zijn geloofsgenoten. Hij gaf te kennen de katholieken niet te willen misdelen en voegde daarom naast anti-paapse teksten van zijn vader eigen anti-paaps werk toe: ‘Het laatste olysel voor het dood-sieke pausdom’. “Reken maar dat hij daar geen vrienden mee gemaakt heeft in Raalte”, reageert verzamelaar Hartong.

Latijnse gedichten niet in Eibergen

Samen met zoon Willem jr. (1700-1776), die vijftig jaar predikant is geweest in Rouveen, heeft Johannes Sluiter in 1733 in de bundel Schakel van Gezangen negen lange Latijnse gedichten van vader Willem Sluiter gepubliceerd, met hierbij hun Nederlandse vertaling van deze gedichten. Hier zijn drie drukken van verschenen, in Zwolle. “Dat is eigenlijk de laatste bijdrage aan het complete werk van Willem Sluiter “, aldus Hartong. Hij slaagde erin twee drukken van deze zeer zeldzame bundel, die hij verder nooit op het spoor kwam, onder te brengen in zijn collectie bij de Atheneumbibliotheek in Deventer. Eén van beide exemplaren zou naar zijn oordeel naar het museum in Eibergen moeten verhuizen, wil De Scheper de Sluiter-collectie zo compleet mogelijk hebben.

Spijt van gang naar Doetinchem

Voordat Hartong uit zijn verzameling werk van Willem Sluiter leverde aan De Scheper heeft hij jaren geleden ook bundels naar het Staring Instituut in Doetinchem (nu Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers)  laten gaan. Spijt heeft hij er nog van dat zo de  eerste druk van Sluiter’s bundel Eibergse Sang-Lust, met een fraaie illustratie van de Berkel en Eibergen op de achtergrond, zo in Doetinchem is terecht gekomen en niet bij het museum in Eibergen.

Van Willem Sluiter is in Eibergen maar weinig terug te vinden in het straatbeeld. Streekhistoricus (en ook Eibergenaar) Bennie te Vaarwerk betreurt dit. Hij heeft via zijn site Stad en Heerlijkheid Borculo (http://www.heerlijkheidborculo.nl/blog/2016/02/21/willem-sluiter-eibergen-en-de-berkel/) en via Twitter (@HerenVanBorculo) ideeën gelanceerd om hierin verandering te brengen. Hij stelt voor de naam van Sluiter te verbinden aan een plein en dichtregels van hem te schilderen op de nieuwe blinde ramen in het gesloopte deel van de Kluiversgang, met in het middelste raam een plaquette of buste van de  Eibergse predikant-dichter. Te Vaarwerk, die als geen ander thuis is in de streekgeschiedenis van een paar eeuwen geleden, koppelt dit alles aan een bijzonder jaartal. Over twee jaar, 2018, is het 350 jaar geleden dat Willem Sluiter zijn Eenzaam Huis- en Winterleven het licht deed zien. Daarin staan zijn beroemdste dichtregels, met hierin het woord achter-hoek. “Waarschijnlijk is deze dichtregel wel het begin van de geografische Achterhoek, die in de negentiende eeuw de oude (bestuurlijk getinte) aanduiding ‘Graafschap [Zutphen]’ verdrong”, schrijft Te Vaarwerk. 

Publicatie in editie Eibergen Neede van weekblad Achterhoek Nieuws  op 29 maart 2016. 

Hieronder basisidee (via Twitter) van Bennie te Vaarwerk voor het plein in de Kluiversgang in Eibergen.